Nếu với chúng ta ngày nay, dây chuyền, bông tai, nhẫn… là những món nữ trang cần thiết để tạo điểm nhất cho gương mặt hay bộ trang phục, thì đối với những người phụ nữ Nhật thời Edo, khoác lên mình tấm áo Kimono và cài một chiếc Kanzashi lên mái tóc cũng đồng nghĩa với việc đeo một món trang sức quý giá.

“Kanzashi - 簪” trong tiếng Nhật nghĩa là chiếc trâm cài tóc, hay nói cách khác, đây là một vật trang trí trên mái tóc theo kiểu xưa của người phụ nữ Nhật Bản.

Nguyên tắc cơ bản khi mặc Kimono là không để tóc vương xuống cổ áo, do đó phụ nữ Nhật sẽ búi tóc lên, dùng trâm như một món trang sức tô điểm cho mái tóc. Có người sử dụng trâm để cố định tóc, nhưng cách dùng cơ bản vẫn là cài vào búi tóc đã được tạo hình sẵn.

Mặc dù việc cài Kanzashi lên tóc được cho là phù hợp nhất khi người phụ nữ đang diện Kimono, tuy nhiên, với kiểu loại và chất liệu vô cùng phong phú hiện nay, các cô gái Nhật có thể tự do lựa chọn món đồ này theo phong cách, sở thích của bản thân cũng như hoàn cảnh sử dụng.

Lịch sử phát triển
của Kanzashi

Tuy thịnh hành từ thời kỳ Edo (1603 – 1868), nhưng thực ra chiếc trâm cài đã xuất hiện trước đó, từ thời kỳ Jomon (14.000 – 400 TCN). Hiện nay, dù được sử dụng như một món trang sức, nhưng nguồn gốc ra đời của Kanzashi lại dựa trên một lý do khác.

Thời kỳ Jomon
(14.000 TCN – 400 TCN)

Chiếc trâm cài được cho là đã bắt đầu xuất hiện từ thời kỳ Jomon. Khi ấy Kanzashi được xem là một vật mang ma thuật mạnh mẽ để bảo vệ con người khỏi những linh hồn xấu. Chính vì thế, nó được tạo hình thành một chiếc gậy mỏng để mọi người có thể dễ dàng mang theo bên mình hoặc cài trên tóc. Lúc bấy giờ, chiếc trâm này được gọi là “Kamizashi – 髪挿し”, được hiểu là “một cây gậy được cài vào tóc”. Hiện tại, cách đọc được biến tấu, trở thành “Kanzashi - 簪” và mang ý nghĩa là một vật trang sức.

Từ thời Nara (710 – 794)
đến thời Heian (794 – 1185)

Từ thời Nara (710 – 794)
đến thời Heian (794 – 1185)

Đến thời kỳ này lại có sự giao thoa giữa phong cách xõa tóc dài ra sau lưng và búi tóc. Những phụ nữ có thân phận cao quý và địa vị xã hội cao vẫn giữ thói quen để tóc dài, còn những phụ nữ bình thường sẽ búi tóc lên theo kiểu “Sagegami – 下げ髪” hoặc “Karawa – 唐輪” để tránh bất tiện khi làm công việc thường ngày. Theo đó, trâm cài cũng phát triển trở lại và hoàn toàn được xem là một vật trang trí tóc chứ không còn là “lá bùa” diệt trừ ma quỷ như ban đầu nữa.

Thời kỳ Edo
(1603 – 1868)

Đây là giai đoạn phồn thịnh nhất trong lịch sử phát triển của trâm cài. Giai đoạn đầu của thời kỳ này xuất hiện các loại trâm lấy vẻ đẹp của hoa làm chủ đề thiết kế chính, gọi là “Tsumami kanzashi – つまみ簪”. Người ta uốn vải thành từng cánh hoa rồi ghép chúng lại để tạo ra những đóa hoa rực rỡ đầy sắc màu.

Đến giữa thời kỳ Edo, phong cách búi tóc trở nên đa dạng hơn dẫn đến các thiết kế của trâm cài cũng biến hóa muôn màu muôn vẻ. Các nghệ nhân bắt đầu áp dụng kỹ thuật sơn mài, khảm xà cừ, điêu khắc… để tạo nên sự mới lạ cho chiếc trâm. Có thể nói lúc bấy giờ, trâm cài là một món trang sức không thể thiếu đối với phụ nữ, bất kể là tầng lớp địa vị ra sao.

Có một chi tiết thú vị trong giai đoạn này đó là sự ra đời của trâm cài kiêm ráy tai – Mimikaki tsuki kanzashi (耳かき付き簪). Lúc bấy giờ, do chính quyền Nhật Bản hạ lệnh cấm việc tiêu xài xa xỉ, nên để có thể vừa tiếp tục sở hữu món đồ trang sức này mà không vi phạm lệnh cấm, người ta đã nghĩ ra cách thiết kế chiếc trâm cùng với công dụng ráy tai để món đồ trở nên đa công năng hơn.

Đến giai đoạn cuối của thời kỳ Edo, hàng loạt các kiểu trâm cài tiếp tục ra đời như: Tamakanzashi, Birabira kanzashi, Hirauchi kanzashi, Hana kanzashi... Có thể nói, kiểu loại và chất liệu trâm cài của thời kỳ Edo là vô cùng phong phú. Trong đó, Hana kanzashi có thể hiểu là tên gọi thay thế cho Tsumami kanzashi đã xuất hiện vào đầu thời kỳ Edo, và đây có thể xem là loại nổi tiếng nhất khi nói về Kanzashi. Hầu hết các Maiko khi cài trâm cũng sử dụng loại này.

Thời kỳ Minh Trị
(1868 – 1912) cho đến nay

Từ thời kỳ Minh Trị cho đến nay, văn hóa phương Tây du nhập vào Nhật mang đến các kiểu dáng tóc khác nhau: tóc cắt ngắn, tóc uốn… và chiếc áo Kimono truyền thống cũng được thay bằng trang phục hiện đại. Do đó, trâm cài chỉ được sử dụng bởi các Geisha, Maiko, Sumo, cô dâu khi diện trang phục truyền thống... Tuy nhiên, Kanzashi với thiết kế đơn giản hơn vẫn có thể được sử dụng với các kiểu tóc hàng ngày như một phụ kiện.

Năm 1982, Tsumami kanzashi chính thức được công nhận là món đồ thủ công truyền thống của Nhật Bản ở khu vực Tokyo.

Các loại Kanzashi điển hình

Trải qua nhiều giai đoạn phát triển trong lịch sử, Kanzashi ngày nay có vô vàn kiểu loại, tuy nhiên điển hình nhất sẽ có sáu loại sau đây: Hana (hoa), Birabira (rung rinh), Kushi (lược), Bachigata (quạt), Tama (ngọc), Hirauchi (hình tròn dẹt)

• Hana kanzashi

  Đây là loại trâm lấy vẻ đẹp của hoa làm ý tưởng thiết kế chính, đặc điểm của loại trâm này là màu sắc vô cùng rực rỡ, nổi bật. Cũng chính vì thế, loại trâm này được gọi là Hana kanzashi, vì “Hana” trong tiếng Nhật nghĩa là “hoa”. Và những cây trâm có thiết kế công phu cầu kỳ sẽ thường được sử dụng bởi Maiko.

• Birabira kanzashi

  Birabira kanzashi được thiết kế với hai ngạnh và một hình tròn ở đầu với các dải kim loại được gắn vào để tạo độ rũ, đó cũng là đặc điểm nổi bật của chiếc trâm này. Mỗi bước đi của người đeo sẽ khiến cho phần đầu trâm rung rinh, có loại còn phát ra âm thanh vui tai do được làm từ chất liệu kim loại. Cũng chính vì thế mà nó có tên là Birabira, bởi đây là một từ láy tượng hình trong tiếng Nhật, mô tả việc giấy hoặc vải rủ xuống và đung đưa, rung rinh.

• Kushi kanzashi

  Gọi nôm na là trâm lược. Chữ “Kushi” ở đây cũng có nghĩa là lược, thường được làm bằng gỗ có hoa văn sơn mài. Tuy vậy, Kushi không dùng để chải tóc mà chỉ có tác dụng trang trí. Kiểu dáng này thường được sử dụng bởi phụ nữ có tuổi, nhưng ngày nay ít được ưa chuộng hơn so với các loại trâm khác.

• Bachigata kanzashi

  Đây là loại Kanzashi có hai trục ở phần thân và hình quạt xòe ở phần đầu, thường đính những hạt ngọc và chạm khắc họa tiết sơn mài trên nền tối màu như màu đen hoặc nâu. Do phô bày được nét đẹp sang trọng, cổ điển nhưng không kém phần tinh tế, nên kiểu dáng này cũng thường được phụ nữ có tuổi sử dụng.

• Tama kanzashi

  Đây là loại trâm cài đính hạt ngọc tròn nhiều sắc màu trên phần đầu trâm. Chữ “Tama” trong tên gọi cũng có nghĩa là hạt ngọc. “Tama” này có thể bọc bằng vải thêu họa tiết nhiều màu, hoặc làm bằng thủy tinh trong suốt nhìn rõ được họa tiết trang trí kiểu 3D bên trong. Do thiết kế đơn giản nhưng không kém phần tinh tế, loại trâm này có thể được sử dụng trong nhiều bối cảnh từ thường nhật cho đến các dịp lễ và cả khi búi tóc cô dâu.

• Hirauchi kanzashi

  Phần đầu của trâm là một hình tròn dẹt với các hình ảnh trang trí có thể là hoa, phong cảnh, các họa tiết hình học, nhưng tựu trung đều mang đậm phong cách Nhật Bản. Tương tự như trâm ngọc, đây cũng là một loại trâm thường được các cô gái trẻ sử dụng từ thường nhật cho đến các dịp lễ hội.

Tạm kết

Tuy hiện tại kiểu tóc của phụ nữ Nhật gần như hoàn toàn chuyển sang phong cách phương Tây, nhưng không vì thế mà trâm cài đánh mất đi vị thế của nó. Ngược lại, những nghệ nhân và nhà sản xuất còn tạo ra trâm cài phù hợp với trang phục hiện đại lẫn truyền thống. Nhìn chung, các loại Kanzashi ngày nay có đủ kiểu dáng từ đơn giản cổ điển cho đến cầu kỳ chi tiết. Những loại có thiết kế cầu kỳ thường được nghệ sĩ sử dụng trên sân khấu Kabuki khi phối cùng trang phục Kimono, những loại có thiết kể đơn giản vẫn có thể phối với trang phục thường ngày. Với lịch sử lâu đời, Kanzashi ngày nay chính là biểu tượng cho sự giao thoa hài hòa giữa nét đẹp hiện đại và cổ điển, không ngừng làm tôn lên nét đẹp nữ tính, thanh tao của phụ nữ Nhật Bản.