Khi nói đến kiến trúc nhà ở đặc trưng của Nhật Bản, chắc chắn không thể bỏ qua phòng Washitsu được trải chiếu Tatami. Từng là một thứ xa xỉ trong xã hội ngày xưa mà chỉ có những gia đình khá giả mới có thể sở hữu, ngày nay, phòng Washitsu đã trở thành một trong những biểu tượng văn hóa Nhật Bản, mang giá trị truyền thống vô giá và luôn được bảo tồn.

Bài: Tanpopo, JINius Ảnh: PIXTA, Shutterstock Thiết kế: Nhật NG

Washitsu (和室) là kiểu phòng truyền thống của Nhật Bản, ngoài cấu trúc của phòng, cách để chúng ta nhận biết được đó có phải là phòng Washitsu hay không là nhờ vào những tấm chiếu Tatami. Hầu hết sàn nhà của những căn phòng Washitsu đều được lót chiếu Tatami, nên người ta còn gọi căn phòng này là phòng trải chiếu Tatami. Đặc điểm của phòng Washitsu là không bày biện quá nhiều đồ đạc, có nhiều không gian trống tạo cảm giác thông thoáng và dễ thở.

Trong thời kì Muromachi (1336 - 1573), phòng Washitsu thường được dùng để làm phòng học cho những nhà giàu có, sau trở thành nơi để tiếp đãi khách và tổ chức những hoạt động mang tính truyền thống như Trà đạo, cắm hoa Ikebana, Thư đạo,... hoặc làm nơi đặt bàn thờ tổ tiên hay Thần Phật. Theo sự thay đổi của thời đại, người ta cũng bắt đầu dùng phòng Washitsu với nhiều mục đích hơn như phòng ngủ, phòng sinh hoạt chung, phòng dành cho trẻ em,...

Washitsu vẫn giữ được giá trị truyền thống của nó, còn sử dụng với mục đích nào là tùy thuộc vào mỗi người. Ví dụ, nhiều khách sạn hiện nay dù là ở Nhật hay ở những nước khác, cũng có kiểu phòng Washitsu để khách du lịch có thể trải nghiệm không gian phòng ở truyền thống của Nhật Bản.

Chiếu Tatami (畳)

Nhắc đến phòng Washitsu thì chắc chắn hình ảnh đầu tiên hiện lên trong đầu mọi người là chiếu Tatami. Người ta thường ví von chiếu Tatami giống như là linh hồn của một căn phòng truyền thống kiểu Nhật. Từ "Tatami" được bắt nguồn từ động từ "Tatamu" (畳 む), có nghĩa là gấp lại, xếp lại, dùng để chỉ những đồ vật mỏng dùng để lót, trải mà có thể xếp lại được.

Chiếu Tatami có phần lõi được bện từ rơm khô và phần bao chiếu được đan từ cỏ Igusa (cỏ bấc đèn) hoặc cói. Kích thước của chiếu Tatami tính theo chuẩn Kyoto sẽ có chiều dài 1,910m và chiều rộng 0,955m. Một căn phòng ở Nhật Bản thường được đo bằng số lượng chiếu có thể vừa với nó, nên thỉnh thoảng chúng ta có thể nghe hoặc thấy người Nhật dùng từ 4 chiếu, 6 chiếu hay 8 chiếu để miêu tả kích thước của một căn phòng.

Chiếu Tatami có ưu điểm là khó bắt lửa, có độ đàn hồi tốt và mang đến sự tinh tế, trang trọng cho căn phòng nên có thể sử dụng làm phòng ngủ, phòng khách hay để tổ chức những hoạt động văn hóa như Trà đạo, cắm hoa Ikebana,... Đặc biệt, một căn phòng trải chiếu Tatami luôn có một mùi hương thoang thoảng vô cùng dễ chịu của rơm và cỏ bấc đèn mà nếu đã một lần nghe qua, bạn sẽ khó có thể nào quên.

Fusuma (襖)

Fusuma là những tấm vách ngăn giữa các phòng với nhau để phân chia không gian, nhưng nó có thể trượt sang hai bên nên còn đóng vai trò như một cánh cửa trượt. Cấu tạo của Fusuma là gồm một khung gỗ và nhiều lớp giấy Washi dán chồng lên nhau, cuối cùng là một lớp giấy hoặc vải được căng dán phủ ở mặt ngoài. Lớp phủ ngoài thường được trang trí bằng những loại giấy hoặc vải có hoa văn, màu sắc; có một số người sẽ tự trang trí lên Fusuma bằng cách vẽ tranh hay viết thư pháp lên đó.

Đặc điểm của Fusuma là có thể tháo lắp một cách dễ dàng, nên người Nhật thường dùng Fusuma để ngăn phòng vì họ có thể nới rộng không gian khi cần thiết.

Shoji (障子)

Nhiều người thường nhầm lẫn Shoji với Fusuma, vì cả hai có cấu tạo và chức năng tương tự nhau. Tuy nhiên, nếu cửa Fusuma giấu tất cả các nan gỗ vào bên trong thì Shoji lại đưa các nan này ra ngoài. Fusuma có tác dụng trang trí nên thường được tô vẽ cầu kỳ, trong khi Shoji luôn giản dị với giấy Washi đơn sắc cùng khung gỗ mộc mạc. Hơn nữa, vì còn sử dụng làm cửa sổ nên giấy phủ của Shoji là loại giấy bóng mờ, vừa đảm bảo tính riêng tư, vừa có thể đón ánh sáng tự nhiên chiếu vào phòng.

Ngoài ra, cả Shoji và Fusuma còn có một ưu điểm khác là có khả năng cản gió, thích hợp với những vùng có khí hậu lạnh.

Oshiire (押し入れ)

Oshiire là tủ đựng đồ có cửa trượt được thiết kế âm tường. Nếu bạn thường xem phim Nhật thì sẽ thấy người Nhật hay cất đệm Futon, mền gối hay lưu trữ những vật dụng khác bên trong đó. Với thiết kế âm tường, Oshiire giải phóng căn phòng khỏi những đồ đạc lỉnh kỉnh, tạo ra nhiều khoảng trống trong phòng, giúp không gian trở nên thông thoáng.

Ngoài những đặc điểm được kể trên, bên trong phòng truyền thống kiểu Nhật cũng không bày biện quá nhiều đồ đạc. Những món đồ nội thất mà chúng ta thường bắt gặp bên trong một căn phòng Washitsu gồm có bàn trà thấp (Chabudai - ちゃぶ台), ghế bệt (Zaisu - 座椅子), đệm ngồi (Zabuton - 座布団) hay bàn sưởi Kotatsu (炬燵). Đối với phòng khách hoặc phòng chính trong nhà thì còn có thêm một hốc tường được gọi là Tokonoma (床の間), thường đặt bình hoa, tranh phong cảnh, lư hương,... như một góc trang trí trong nhà. Người Nhật cũng có thú chơi hương rất tao nhã, góp phần tăng thêm sự ấm cúng cho căn phòng.

Trải qua hàng trăm năm lịch sử, phòng Washitsu vẫn luôn là một điểm sáng trong kiến trúc nhà ở Nhật Bản, tồn tại như một nét đẹp văn hóa và không ngừng phát triển theo một cách hiện đại hơn, tiện nghi hơn.

Tại sao bạn không được giẫm lên thềm cửa (rãnh kéo cửa vào phòng) của một căn phòng Washitsu?! Đây là một quy tắc đặc biệt mà ngay cả người một số người dân Nhật Bản cũng không hiểu được.

Tại sao lại có nghi thức này?

Nhật Bản có 1 số quy tắc phổ biến như nói “Itadakimasu” trước khi ăn, đặt giày ở lối vào nhà. Và khi đến chơi nhà của ai đó, nếu bạn bước lên thềm cửa thì thế nào?

Quy tắc này đã ăn sâu vào tiềm thức người Nhật Bản kể từ khi còn nhỏ. Khi còn bé, nếu như bước lên các rãnh cửa trượt mở giữa các phòng, thì trẻ con sẽ bị người lớn mắng. Ngay cả những người nước ngoài cũng có thể bị nhìn chằm chằm nếu như làm điều tương tự, mặc dù đa phần người nước ngoài sẽ không biết về nét văn hóa này.

Nhưng vì sao lại có quy tắc này?

Ngay cả người Nhật cũng không biết chính xác tại sao một quy tắc như vậy tồn tại. Tuy nhiên, đã có một số giả thuyết giải thích cho quy tắc này.

Ba thuyết chính
cho quy tắc Tatami

Đầu tiên, giống như sự khác biệt giữa bên trong và bên ngoài của một ngôi nhà, phòng Tatami được xem là phần tách biệt với phần còn lại của ngôi nhà. Có lẽ do tính chất tinh tế của chiếu lót Tatami, căn phòng này thường dành cho các hoạt động truyền thống, như nghi lễ trà và cầu nguyện tại bàn thờ gia đình. Như vậy, việc bước lên thềm cửa được xem là không tôn trọng và vi phạm sự tôn nghiêm của không gian này.

Có một thuyết thú vị hơn là về Ninja. Người ta cho rằng trong thời kỳ hỗn loạn, các Ninja sẽ ẩn thân dưới nền gỗ của ngôi nhà và thường là dưới thềm cửa. Bởi vì tại thềm cửa, các Ninja có thể nhìn thấy ánh sáng của căn phòng phía trên. Khi ánh sáng bị khuất, họ sẽ biết có ai đó đang đứng ngay cửa phòng và họ dùng cơ hội đó để tấn công. Bắt đầu từ một thói quen tự bảo vệ bản thân, cuối cùng quy luật này đã biến thành một nguyên tắc được áp dụng để tránh bị Ninja tấn công. Tất nhiên, giả thuyết này hơi khó tin, bởi vì một Ninja làm thế nào có thể trồi lên từ rãnh trượt cửa được?

Nói một cách đơn giản hơn, có người cho rằng giẫm lên thềm cửa có thể làm hỏng hoặc cong vênh các rãnh, điều này sẽ ảnh hưởng đến hoạt động của cửa. Cũng có người xem việc giẫm lên thềm cửa như vậy tương đương với việc giẫm lên đầu chủ nhà, nghĩa là bạn không chỉ thiếu tôn trọng họ mà còn làm tổn thương họ.

Dù lý do là gì đi nữa, tốt nhất là tránh giẫm lên các rãnh cửa trượt. Nếu không bạn đã vô tình làm mất lòng chủ nhà và có thể gây tổn hại cho ngôi nhà của họ. Ngoài ra, giữa các biên chiếu ghép lại bạn cũng tránh bước lên. Thời xưa, những huy hiệu của một gia tộc thường được thêu tại vị trí này của chiếu Tatami. Nếu giẫm vào chính là không tôn trọng gia tộc. Hơn nữa, giẫm lên biên chiếu sẽ làm hư chiếu, hoặc đẩy các chiếu di chuyển khiến bạn dễ trượt té.

Hiện nay, các phòng Tatami ngày càng trở nên ít phổ biến hơn trong các ngôi nhà Nhật Bản. Một phần vì chúng đắt tiền, khó bảo trì và không bền lắm. Vì vậy người nước ngoài có thể không phải lo lắng về điều này. Nhưng nếu bạn có dịp vào một căn phòng Washitsu trong ngôi đền, trường trà đạo, nhà trọ hoặc những nơi thuộc văn hóa truyền thống Nhật Bản, hãy chú ý đến hai quy tắc đơn giản này nhé!