eMagazine
Miko biểu diễn vũ điệu Kagura.
Miko biểu diễn vũ điệu Kagura. Ảnh: kokugakuin.ac.jp

Trong anime “Your Name” nổi tiếng của đạo diễn Shinkai Makoto có một phân cảnh nhân vật Mitsuha, dưới hiện thân của một Miko (vu nữ), đã thực hiện điệu múa cổ dâng lên vị thần mà gia đình Miyamizu thờ phụng. Nếu bạn chưa biết thì điệu múa ấy được gọi là Kagura, một nét văn hóa truyền thống đặc sắc trong tín ngưỡng Thần đạo (Shinto) xứ Phù Tang.

Miko biểu diễn vũ điệu Kagura.
Miko biểu diễn vũ điệu Kagura. Ảnh: kokugakuin.ac.jp

“Kagura – 神楽 – Thần Lạc” là từ miêu tả một vũ điệu nghi lễ trong Thần đạo. Kagura sinh ra để dâng lên cho Thần, được các pháp sư Thần đạo và Miko biểu diễn tại các đền chùa hay địa điểm linh thiêng nhằm cầu nguyện, thể hiện ý muốn của con người đến Thần linh.

Vốn ban đầu Kagura là cách thức để dân gian thực hiện nghi lễ cầu mong mùa màng bội thu, nhưng sau này điệu múa đã dần phổ biến và ảnh hưởng mạnh mẽ đến đời sống tinh thần của người Nhật, đặc biệt phát triển cực thịnh ở vùng Shimane và Hiroshima.

Lịch sử của vũ điệu dâng Thần

Tranh vẽ cảnh Nữ thần Amaterasu rời khỏi hang.
Tranh vẽ cảnh Nữ thần Amaterasu rời khỏi hang. Ảnh: kokugakuin.ac.jp

Theo sách Kojiki (Cổ Sự Ký, năm 712) và Nihonshoki (Nhật Bản Thư Kỷ, năm 720) ghi chép lại, điệu múa thần thánh này có nguồn gốc ra đời gắn liền với truyền thuyết về Nữ thần Mặt trời Amaterasu.

Tranh vẽ cảnh Nữ thần Amaterasu rời khỏi hang.
Tranh vẽ cảnh Nữ thần Amaterasu rời khỏi hang. Ảnh: kokugakuin.ac.jp

Chuyện xưa kể rằng vì giận con người nên nữ thần đã ẩn mình trong hang động khiến thế gian chìm trong bóng tối lạnh lẽo. Không thể để thần Mặt trời mãi giam mình trong hang động, các vị thần đã tụ họp lại để nghĩ cách khiến Amaterasu chịu ra ngoài.

Họ đặt một tấm gương thật sáng trước hang động rồi mở yến tiệc. Sau đó, Ame-no-Uzume, Nữ thần bình minh và sự hoan lạc khởi múa vũ khúc hồng hoang náo động, lôi kéo những vị Thần khác múa cùng.

Tranh vẽ người múa điệu Kagura của Suzuki Harunobu, năm 1766.
Tranh vẽ người múa điệu Kagura của Suzuki Harunobu, năm 1766. Ảnh: Wikipedia

Vì tò mò, Nữ thần Amaterasu đã ló mặt ra khỏi hang để xem điều gì đang xảy ra thì thấy hình ảnh mình phản chiếu chói lọi trên gương. Tận dụng thời cơ ấy, Thần sức mạnh Ameno Tajikarao đã dùng lực mở và kéo cửa hang ra. Ánh sáng Mặt trời trở lại khiến con người vui vẻ, khắp muôn nơi tại dương gian ai ai cũng mở hội nhảy múa. Cũng từ vũ khúc huyền thoại của Thần, điệu múa Kagura ra đời, rồi được lưu truyền và trở thành nghi lễ truyền thống cho đến tận ngày nay.

Tranh vẽ người múa điệu Kagura của Suzuki Harunobu, năm 1766.
Tranh vẽ người múa điệu Kagura của Suzuki Harunobu, năm 1766. Ảnh: Wikipedia

Ban đầu điệu múa này được gọi là Kamukura hoặc Kamikura (神座 – Thần Tọa) và được các Miko – người được coi là hậu duệ của thần Ame-no-Uzume, thực hiện để dâng lên Thần linh. Thời gian trôi đi, những vũ khúc thần thánh này được gọi là Mikagura (御神楽 – Ngự Thần Lạc) và dùng riêng ở các đền đài vua chúa, kết hợp với vũ điệu cung đình.

Thế rồi các vũ khúc đó đã dần phổ biến trong dân gian và trở thành Satokagura (里神楽 – Lý Thần Lạc), từ đây phát triển thành nhiều vũ điệu khác nhau như Miko Kagura (Kagura nữ đạo sĩ), Shishi Kagura (Kagura sư tử) hay điệu múa Kagura theo phong cách Ise và Izumo...

Nhiều biến thể khác phát triển trong những thế kỷ kế tiếp, hình thành nên các điệu múa mới phù hợp với nhịp sống văn hóa của từng thời đại trong lịch sử nước Nhật. Nhưng dù đổi mới ra sao, Kagura vẫn giữ nguyên “cái hồn” của tín ngưỡng cổ và kết hợp với những yếu tố dân gian thế tục.

Sự đa dạng,
đặc sắc của Kagura

Thông thường, có hai giai đoạn chính trong điệu múa Kagura là: Mai (舞) và Odori (踊り).

Mai bao gồm những chuyển động tròn chậm rãi với cách múa thể hiện sự bình lặng, thanh lịch, biểu thị cho sự chuẩn bị vào trạng thái xuất thần. Còn Odori thì ngược lại, với các điệu nhảy nhanh và mạnh, căng tràn năng lượng, đại diện cho giai đoạn xuất thần vô thức.

Trong Mai, người thực hiện điệu múa (thường là các Miko) sẽ được bao quanh bởi một nhóm thầy tu cầm Gohei (một cây gậy dùng trong nghi lễ thanh tẩy, gồm thanh gỗ buộc 2 dải giấy trắng) cùng các nhạc cụ tạo âm thanh, và họ thực hiện các chuyển động vòng tròn để triệu hồi Thần linh. Sau đó Miko sẽ chuyển sang điệu Odori, bộc lộ sự hiện diện của Thần trong thân xác con người.

Lễ hội Kagura được tổ chức hai lần vào mùa xuân và mùa thu tại Đền Ise để tạ ơn các vị thần và cầu nguyện cho quốc thái dân an.

Không chỉ là nghi lễ linh thiêng trong Thần đạo, sự đa dạng, phong phú với nhiều thể loại khác nhau để phù hợp với từng hoàn cảnh của điệu Kagura đã góp phần tạo nên tính đa sắc, hấp dẫn và độc đáo của văn hóa xứ anh đào.

Các thể loại Kagura bao gồm:
  • Mikagura: điệu múa được biểu diễn tại triều đình và các đền thờ Thần đạo lớn. Vũ điệu này thường được thực hiện cùng với Nhã nhạc truyền thống Gagaku. Các điệu múa nghi lễ chính thức của Hoàng gia được thực hiện ở một số nơi linh thiêng và trong những dịp đặc biệt. Theo bộ phận nghi lễ của Cơ quan nội chính Hoàng gia, sự kiện có Mikagura thường diễn ra vào tháng 12 hằng năm.
  • Satokagura: điệu Kagura trong dân gian này vốn bắt nguồn từ các điệu múa nghi lễ của Hoàng gia (Mikagura) và được kết hợp với các loại hình nghệ thuật dân gian khác. Satokagura được cho là góp phần hình thành nên nghệ thuật kịch Noh và Kyogen.
  • Shishi Kagura: một điệu múa lân, trong đó các vũ công đóng vai sư tử (shishi) và diễu hành quanh thị trấn. Họ mặc trang phục, đeo mặt nạ sư tử và nhảy múa, thể hiện hình thức thờ cúng và nghi lễ dân gian của địa phương.
  • Hayachine Kagura: vũ điệu này bắt nguồn từ các Yamabushi (ẩn sĩ khổ hạnh tu hành trên núi). Những người biểu diễn luôn đeo mặt nạ và sử dụng các công cụ như trống và kiếm để thể hiện sức mạnh ma thuật của Yamabushi. Điệu múa này đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể của nhân loại vào năm 2009.
  • Hayachine Kagura.
    Hayachine Kagura. Ảnh: kanko-hanamaki.ne.jp
  • Yutate Kagura: một kiểu múa mà trong đó vu nữ và thầy tu nhúng lá tre vào nước nóng và vẩy nước lên người mình với vũ điệu lắc lá, sau đó vẩy nước cho những người có mặt trong buổi lễ.
  • Miko Kagura: vũ khúc của vu nữ dâng lên Thần tại các điện thờ. Ngày nay, Miko Kagura thường được biểu diễn tại các đền thờ trong lễ Daijou-sai, hoặc tại các lễ hội như một nghi thức dâng lên Thần. Điệu múa này được vu nữ thực hiện với các đạo cụ như chuông, gậy tre, nhánh sakaki hoặc khăn trắng.
  • Izumo-ryu Kagura: những điệu múa được biểu diễn tại Đền thờ Izumo với mục đích thực hiện nghi thức thanh tẩy, cầu nguyện ngày lành tháng tốt hay tái hiện những chuyện kể dân gian xưa. Ban đầu, điệu múa này phổ biến ở vùng Chugoku, gần Izumo, sau đó nó đã lan rộng khắp đất nước và phát triển qua nhiều thế kỷ, trở thành vũ điệu giải trí của nhân dân và phai nhạt dần tính nghi thức tôn giáo.
  • Daikagura: điệu múa bắt nguồn từ nghi lễ được thực hiện bởi các pháp sư Thần đạo đi lại giữa hai ngôi đền Ise và Atsuta. Các pháp sư này thường đến những ngôi làng để giúp người dân tại đó trừ tà. Và những màn nhào lộn, múa sư tử đóng một vai trò quan trọng trong nghi thức của Daikagura. Vào khoảng thời gian đầu của Mạc phủ Tokugawa (1603–1868), Daikagura nổi lên như một hình thức giải trí chính, được sử dụng trong các lễ hội, lễ kỷ niệm quan trọng của chính quyền Mạc phủ. Daikagura tiếp tục được biểu diễn cho đến ngày nay và được cải tiến, kết hợp nhiều yếu tố giải trí đường phố đương đại.
  • Daikagura gồm những màn nhào lộn thú vị mang tính giải trí cao.
    Daikagura gồm những màn nhào lộn thú vị mang tính giải trí cao. Ảnh: intojapanwaraku-com

Nghệ thuật truyền thống trong đời sống hiện đại

Iwami Kagura.
Iwami Kagura. Ảnh: sanin-tourism.com

Kagura là một điệu nhảy cổ xưa, một bộ môn nghệ thuật lâu đời có nguồn gốc từ thần thoại Nhật Bản. Điệu múa ẩn chứa những tinh hoa văn hóa xứ sở hoa anh đào hiện nay đang được bảo tồn, lưu giữ trong xã hội hiện đại.

Iwami Kagura.
Iwami Kagura. Ảnh: sanin-tourism.com

Mỗi địa phương lại có cách thức khác nhau để nghệ thuật này được lưu truyền qua nhiều thế hệ. Đáng chú ý nhất là ở tỉnh Shimane với phong cách biểu diễn nổi tiếng được biết đến với cái tên Iwami Kagura. Tại đây, các nghệ sĩ thực hiện vũ điệu có tốc độ nhanh, diện trang phục sặc sỡ kết hợp với âm thanh, hình ảnh bắt mắt để thu hút công chúng dõi theo. Trương tự ở tỉnh Iwate, các vũ công cũng mặc trang phục rực rỡ sắc màu, thực hiện những động tác nhảy mạnh mẽ và cuồng nhiệt, tạo nên không khí giàu sức sống, cuốn hút du khách từ muôn nơi đến tìm hiểu.

Ngoài ra hằng năm, vào khoảng độ tháng 9, ở biển Fukumitsu, Yunotsu, thành phố Oda của tỉnh Shimane sẽ tổ chức buổi biểu diễn Umi Kagura. Thời điểm hoàng hôn, khi mặt trời lặn xuống sau lưng những vũ công, ngọn lửa mừng lễ hội sẽ được đốt lên, kế đó là điệu múa dẫn dắt mọi người bước vào một không gian kỳ bí huyễn hoặc.

Kagura không chỉ được bảo tồn, quảng bá tại mỗi vùng miền mà còn thay đổi để thích ứng với thời đại. Ngày xưa vũ điệu Kagura nguyên thủy cấm nữ giới tham gia, nhưng đứng trước tình trạng thiếu nhân sự trong các đoàn múa thì giờ đây phái yếu đã được phép gia nhập và có quyền tiếp nối, lưu giữ điệu múa truyền thống của dân tộc.

Ngày nay, Kagura không chỉ xuất hiện trên các sân khấu kịch truyền thống mà còn hiện diện trong anime, manga, phim ảnh. Thông qua các phương tiện truyền thông, nền công nghiệp 2D và giải trí hiện đại, nét văn hóa này đã được lan tỏa đến bạn bè quốc tế.

Điệu múa Kagura tại bờ biển tỉnh Shimane.
Điệu múa Kagura tại bờ biển tỉnh Shimane. Ảnh: Shimane Japan
Điệu múa Hỏa thần (Hinokami Kagura) trong Kimetsu no Yaiba.
Điệu múa Hỏa thần (Hinokami Kagura) trong Kimetsu no Yaiba.

Tạm kết

Người Nhật luôn tôn thờ thần linh và Kagura là hình thức thiêng liêng để truyền đạt điều ấy đến các đấng siêu nhiên. Với họ, Kagura tồn tại mãi mãi theo thời gian, tô điểm thêm cho sự đa dạng, độc đáo trong tinh hóa văn hóa của dân tộc mình.