Người già ở Nhật: Thế hệ không cho phép bản thân nghỉ ngơi

Thay vì sử dụng thời gian nghỉ hưu để thư giãn, nhiều người Nhật sau khi về hưu vẫn mong muốn tiếp tục làm việc để có cơ hội giao tiếp với người khác và tạo ra giá trị cho xã hội.

Tại nhiều quốc gia, những người sau độ tuổi nghỉ hưu thường chọn cách sống an nhàn bên con cái hay đi du lịch tận hưởng cuộc sống sau chuỗi ngày miệt mài với công việc. Tuy nhiên, nhiều người lớn tuổi tại Nhật lại không nghĩ vậy. Nếu có dịp đến Nhật, bạn sẽ bất ngờ khi nhìn thấy người lái xe, bán hàng tại cửa hàng tiện lợi, thức ăn nhanh. đều là người lớn tuổi, tóc bạc trắng nhưng vẫn làm việc rất nhanh nhẹn, linh hoạt. 

Một cuộc khảo sát của Bộ Lao động Nhật Bản trên những người từ 60 - 64 tuổi đang làm công ăn lương tại thời điểm tháng 6 năm 2019 đã thu về nhiều câu trả lời khác nhau. Trong đó, 18,6% cho biết họ vẫn muốn làm nhân viên chính thức sau khi đủ 65 tuổi, 13,8% hy vọng trở thành nhân viên hợp đồng và chiếm tỷ lệ cao nhất - 42,3% có nguyện vọng làm các công việc bán thời gian. Đồng thời, có 65,4% muốn tiếp tục làm việc tại công ty hiện tại vì các quy định ở đó cho phép nhân viên trên 65 tuổi tiếp tục làm việc. 

Khảo sát cũng cho thấy, chỉ 27,8% công ty cho biết họ có thể cung cấp các vị trí chính thức cho người lao động cao tuổi, dù nhiều công ty vẫn sẵn sàng thuê người cao tuổi làm nhân viên hợp đồng hoặc cung cấp các công việc không thường xuyên khác.

Thông qua những con số ở trên có thể thấy rằng, nhiều người vẫn mong muốn được làm việc, bất kể ở vị trí nào. Nếu nói rằng họ làm để kiếm tiền thì chỉ đúng một phần, vì họ, những người thuộc thế hệ Baby Boomers/ Dantai no sedai (1947 – 1949) hoặc có thể lớn tuổi hơn nữa, mong muốn tiếp tục lao động bởi nhiều mục đích khác nhau.

Nhật Bản đang "khát" nhân lực

Theo báo cáo, số người trong độ tuổi lao động cơ bản (từ 15 - 64) đã giảm xuống 75,45 triệu người vào năm 2018 so với mức đỉnh điểm 87,26 triệu vào năm 1995. Đồng nghĩa với việc độ tuổi lao động đang chiếm tỷ lệ thấp kỷ lục - 59,7% tổng dân số, giảm mạnh so với 69,8% vào năm 1992. Con số này được dự báo sẽ giảm thêm xuống còn 68,75 triệu vào năm 2030 và 48 triệu vào năm 2060.

Trong khi đó, số người từ 65 tuổi trở lên có việc làm đã tăng hơn 3 triệu người trong thập kỷ qua, lên khoảng 8,92 triệu người - tức khoảng 1/4 dân số cao tuổi. Những người 65 tuổi trở lên, chiếm kỷ lục 28,4% dân số và chiếm 13% lực lượng lao động, đã giúp duy trì lực nguồn lao động cho Nhật Bản, bên cạnh sự tham gia ngày càng tích cực của phụ nữ vào thị trường việc làm. Nhưng nhiều người trong số những người lao động cao tuổi này đang phải đối mặt với tình trạng việc làm không ổn định, không thường xuyên và mức lương thấp.

Chính vì thế, Chính phủ Nhật đã đưa ra các biện pháp để cải thiện tình trạng này, đặc biệt là nâng độ tuổi nghỉ hưu bắt buộc từ 65 lên 70 vào tháng 4/2020, nhưng các nhà phân tích cho rằng Nhật Bản vẫn sẽ có khả năng thiếu hụt 6,44 triệu lao động vào năm 2030.  

Hiroshi Yoshida, giáo sư Khoa Kinh tế và Xã hội người cao tuổi thuộc Trung tâm Nghiên cứu Đại học Tohoku, cho biết: “Người cao tuổi ngày nay khỏe mạnh và tràn đầy năng lượng hơn rất nhiều so với những năm 1975, và họ không coi mình quá già. Nhóm người này muốn làm việc, nhưng họ cũng muốn có mức lương tốt hơn, vì vậy họ đang tìm kiếm các công việc khác nhau." 

Già hóa dân số nhanh chóng gây áp lực lên các hệ thống của quốc gia. Đặc biệt, các chương trình an sinh xã hội đã có những động thái nhằm định nghĩa lại khái niệm “người cao tuổi”. Vào năm 2017, Hiệp hội Lão khoa Nhật Bản và một số tổ chức khác đã đề xuất rằng người cao tuổi, được định nghĩa là những người từ 65 tuổi trở lên, nên được định nghĩa lại là những người từ 75 tuổi trở lên vì người Nhật ngày nay trẻ hơn từ 5 - 10 tuổi về thể chất và trí tuệ so với đối tượng cùng độ tuổi ở các quốc gia khác nhờ những cải thiện về dịch vụ y tế và môi trường sống. Thật vậy, tuổi thọ khỏe mạnh của Nhật Bản (được định nghĩa là khoảng thời gian một người lớn tuổi có thể tự chăm sóc bản thân mà không cần đến sự hỗ trợ của con cái hay nhân viên điều dưỡng) đang tăng đều đặn. Đây là một trong những lý do cốt yếu cho đề xuất tăng độ tuổi nghỉ hưu và hỗ trợ công việc cho người lớn tuổi hậu nghỉ hưu.

Xem thêm: Dentsu Nhật Bản tạo cơ hội việc làm cho người đã nghỉ hưu 

Người cao tuổi Nhật Bản yêu thích làm việc

Bà Atsuko Kasa, 68 tuổi, hoạt bát và tràn đầy năng lượng, cho biết bà hoàn toàn không có ý định nghỉ ngơi. Kế hoạch của bà là tiếp tục làm việc tại Trung tâm Silver Jinzai gần nhà ở thành phố Yokohama trong thời gian lâu nhất có thể. Bà Kasa cho rằng mình còn quá trẻ để nghỉ ngơi và mong muốn có thể giúp đỡ người khác.       

Trước đây, bà từng làm việc tại bộ phận kế toán của một công ty mỹ phẩm. Sau khi nghỉ hưu, bà “gia nhập” vào hội những công dân cao tuổi từ bỏ sở thích nghỉ hưu truyền thống là làm vườn, tụ tập với bạn bè và chăm sóc các cháu, để tiếp tục làm việc.

Đối với một số người, khoản thu nhập tăng thêm mà họ kiếm được chắc chắn là một điều đáng cân nhắc, nhưng số tiền đó không phải là động lực cho hầu hết mọi người. Điều quan trọng nhất là giữ cho bản thân bận rộn và cống hiến cho xã hội.  

"Khi bắt đầu già đi, tôi cảm thấy thế giới của mình đang trở nên nhỏ hơn", bà Kasa nói với DW. "Để có cuộc sống ý nghĩa, tôi quyết định bắt đầu một công việc mà tôi có thể giúp đỡ người khác. Dù không có bất kỳ kỹ năng đặc biệt nào, nhưng tôi luôn làm việc với một trái tim nhân ái." 

Kasa làm việc tại một nhóm hỗ trợ người khuyết tật ở Yokohama. Bà giúp chuẩn bị bữa ăn tại một quán cà phê, nói rằng: “Tôi thích công việc này. Những người dân trung thực, tươi sáng và tốt bụng. Thực sự, tôi yêu họ. Ngoài ra, tiếp nhận những thử thách khi làm việc trong một thế giới mà tôi chưa từng trải nghiệm đã làm phong phú thêm cuộc sống của tôi và tôi biết ơn họ vì điều đó".

Tại một tòa nhà cao 14 tầng ở Tokyo, vợ chồng ông Eiji và bà Kumiko bắt đầu công việc của họ vào lúc 5h sáng. Họ dỡ giẻ lau và bàn chải, cuộn vòi, cắm máy đánh bóng công nghiệp và quạt khi họ đi làm vệ sinh từng tầng của tòa nhà. Điều đáng chú ý với hai người lớn tuổi trông khỏe mạnh này là họ đều ở độ tuổi 70. “Công việc bắt đầu chủ yếu vì chúng tôi muốn tìm cách duy trì sự năng động, cân đối và khỏe mạnh sau khi nghỉ hưu”, bà Kumiko cho biết.

Eiji, một cựu nhân viên bán hàng, người có thân hình gầy và tinh thần nhanh nhẹn tin rằng ông sẽ sống được đến năm 80 tuổi, nói: “Chúng tôi dự định sẽ tiếp tục cho đến khi 80 tuổi. Đó là công việc đòi hỏi thể chất và vào cuối ngày làm việc, chúng tôi cảm thấy khá mệt mỏi, nhưng chúng tôi hy vọng sẽ tiếp tục lâu nhất có thể.”