Khám phá thế giới đồ chơi dân gian trên khắp Nhật Bản

Từ xa xưa, đồ chơi dân gian đã được chế tác ở khắp các vùng trên đất nước Nhật Bản, sử dụng nguyên vật liệu bản địa và phản ánh văn hóa từng địa phương. Chúng cũng được biết đến như những vật phẩm mang ý nghĩa may mắn với vô vàn chủng loại phong phú, từ những vật quen thuộc như Kokeshi, Daruma cho đến những món bạn sẽ hiếm khi trông thấy. Lần này, hãy cùng Kilala dạo một vòng Nhật Bản để khám phá những món đồ chơi địa phương đặc sắc nhất. Đây cũng sẽ là những món quà lưu niệm thú vị nếu bạn có dịp ghé thăm những vùng đất này.

Vùng Hokkaido

Hokkaido - Nipopo

Nipopo là một loại đồ chơi làm bằng gỗ của thành phố Abashiri, Hokkaido, bắt nguồn từ hình tượng một vị thần trong tín ngưỡng Ainu - được cho là có khả năng ban điều ước. Nipopo có thân hình bát giác được chạm khắc thô sơ, với màu sắc trung tính. 

Do hình dạng của Nipopo trông giống với búp bê Kokeshi nên còn được biết đến với tên gọi "Ainu Kokeshi" hoặc "Abashiri Kokeshi".

Vùng Tohoku

Akita - Kawatsura Kokeshi

Kawatsura Kokeshi được công nhận là nghề thủ công truyền thống của tỉnh Akita, có nguồn gốc từ làng Yuzawa trên núi. Vùng này nổi tiếng với lượng tuyết rơi dày nhất vùng Tohoku, nơi các thợ mộc từ xa xưa đã chạm khắc bát và khay, đồng thời tận dụng gỗ để làm đồ chơi trẻ em.

Khi đó, Kawatsura Kokeshi là quà lưu niệm tại các khu nghỉ dưỡng suối nước nóng địa phương, và hiện nay được những người hâm mộ búp bê Kokeshi trên khắp cả nước yêu thích như những vật trang trí và quà tặng trong các dịp lễ hội.

Aomori - Cá vàng Nebuta

Tại Aomori, một trong những lễ hội nổi tiếng nhất là lễ hội Nebuta. Trong suốt lễ hội, những chiếc lồng đèn hình cá vàng xuất hiện khắp nơi. Vào thời Edo, cá vàng là thứ xa xỉ mà chỉ một số ít người thuộc tầng lớp thượng lưu mới có thể mua được. Tương truyền, những người dân thường khao khát sở hữu cá vàng đã biến chúng thành đèn lồng mà trẻ em chơi trong các lễ hội. Đúng như tên gọi, đèn lồng cá vàng từ lâu đã được xem là bùa may mắn mang lại tài lộc, tiền bạc và hạnh phúc.

Trong những năm gần đây, cá vàng Nebuta không chỉ được sử dụng tại lễ hội mà còn được bán như những món đồ trang trí nội thất cũng như được du khách yêu thích làm quà lưu niệm, góp phần làm cho ngành nghề truyền thống này càng thêm phát triển.

Fukushima - Búp bê Okiagari Koboshi

Búp bê Okiagari Koboshi là món đồ chơi địa phương từ vùng Aizu thuộc tỉnh Fukushima, một trong "Ba vật may mắn của Aizu", cùng với chong chóng Kazaguruma và sáo Hatsune. Trong số đó, búp bê Okiagari Koboshi có khả năng đứng dậy sau khi ngã, giống với Daruma, thể hiện tinh thần không bỏ cuộc trước khó khăn.

Okiagari Koboshi được làm từ giấy bồi Aizu, được cho là loại giấy bồi lâu đời nhất ở vùng Tohoku. Búp bê được xem là vật phẩm may mắn, tượng trưng cho những ước nguyện và hy vọng, rất thích hợp làm quà tặng. Mặc dù có tạo hình đơn giản và mộc mạc, nhưng khuôn mặt đáng yêu và hiền lành của chúng tạo nên một bức tranh dễ thương khi xếp cạnh nhau.

Iwate - Chagu Chagu Umakko

Tỉnh Iwate nổi tiếng với nghề chăn nuôi ngựa và người dân đã sống chung với loài ngựa từ thời xa xưa. Vào thứ Bảy thứ hai của tháng Sáu, khi những cánh đồng lúa đầy nước và sắc xanh đầu hè đã trở nên mướt mát, gần 100 con ngựa được trang trí bằng những bộ trang phục đầy màu sắc sẽ diễu hành từ đền Onikoshi Sozen ở thành phố Takizawa, giáp với thành phố Morioka, đến đền Morioka Hachiman ở trung tâm Morioka để cầu nguyện cho sức khỏe và sự an toàn.

Món đồ chơi địa phương này ra đời từ lễ hội đó. Tên gọi "Chagu Chagu" được cho là xuất phát từ âm thanh của những chiếc chuông reo khi những con ngựa diễu hành. Chú ngựa trang trí lộng lẫy, mang ý nghĩa may mắn này trông rất tuyệt để trưng bày ở bất kỳ đâu.

Miyagi - Naruko Kokeshi

Búp bê Kokeshi là món quà lưu niệm phổ biến tại điểm du lịch nổi tiếng với suối nước nóng Naruko Onsen ở thành phố Osaki, tỉnh Miyagi. Đặc điểm nổi bật của búp bê Naruko Kokeshi là âm thanh chíp chíp đáng yêu mà chúng phát ra khi bạn xoay đầu búp bê, nhờ vào kỹ thuật chế tác độc đáo.

Hình ảnh quen thuộc được trang trí trên thân búp bê là hoa cúc, phần vai đẽo gọt xếp tầng và khuôn mặt ngây thơ với tóc mái gợi nhớ đến trẻ em vùng Tohoku. Tất cả đều góp phần tạo nên vẻ duyên dáng giản dị của món đồ này.

Yamagata - Sasano Ittobori

Nghệ thuật chạm khắc gỗ Sasano Ittobori là một nghề thủ công dân gian được lưu truyền ở quận Sasano, thành phố Yonezawa, tỉnh Yamagata. Loại gỗ được sử dụng là gỗ koshiabura với đặc trưng nhẹ, thích hợp cho việc thể hiện những chi tiết tinh tế. Điều đặc biệt ở sản phẩm này là tất cả các chi tiết đều được khắc chỉ bằng một con dao.

Vùng Kanto

Chiba - Cá tráp biển Ganma

Đây là một món quà làm bằng giấy bồi từ chùa Tanjoji ở Kominato, thành phố Kamogawa, tỉnh Chiba. Tại đây, cá tráp biển được xem là hóa thân của Đại sư Nichiren, nên chúng cũng được sử dụng như một loại bùa may mắn. Nhưng ngay cả khi không xét đến khía cạnh tâm linh, sự kết hợp màu đỏ và xanh rực rỡ cùng khuôn mặt dễ thương chắc chắn sẽ làm tâm trạng bạn tươi sáng hơn.

Gunma - Đầu sư tử diệt côn trùng

Chiếc đầu sư tử bằng giấy bồi hình mũ này còn được gọi là vương miện sư tử. Người ta nói rằng khi đặt nó lên đầu trẻ em sẽ giúp giảm sưng tấy và đuổi côn trùng.

Trẻ em từ sáu tháng đến hai tuổi được cho là đặc biệt dễ mắc các bệnh do côn trùng gây ra, và các bậc cha mẹ trẻ cũng thường xuyên lo lắng về việc con mình khóc đêm. Cùng với chiếc trống đuổi côn trùng (furi-daiko) được tặng kèm, nó là một bùa may mắn thiết thực, cũng có thể được dùng như một món đồ chơi để dỗ trẻ.

Ibaraki - Nakaminato Hariko

Nakaminato Hariko là một loại đồ chơi địa phương từ thành phố Nakaminato, tỉnh Ibaraki. Chú hổ bằng giấy bồi có phần cổ quay sang một bên, bộ râu dài màu đen và hàm răng tròn nhô ra từ miệng há rộng.

Kanagawa - Búp bê Kaiko

Búp bê Kaiko là loại đồ chơi địa phương độc đáo của thành phố cảng Yokohama, nơi từng tiếp đón nhiều người nước ngoài đến giao thương và buôn bán. Nó bắt nguồn từ những con búp bê Makida được tạo ra và xuất khẩu trong thời kỳ Taisho. Vào thời Showa, những con búp bê Kaiko mô tả phong tục của người nước ngoài vào thời điểm cảng mở cửa bắt đầu được sản xuất. Kể từ đó mẫu mã cũng có sự thay đổi, cập nhật để phù hợp với thời cuộc.

Saitama - Diều quạt Kawagoe

Diều quạt Kawagoe xuất hiện vào thời kỳ Minh Trị, là nghề thủ công của thành phố Kawagoe, tỉnh Saitama. Chúng được coi là vật may mắn và phổ biến rộng rãi khắp vùng Musashino, nhưng bị lãng quên vào khoảng năm 1952 khi người thợ làm diều cuối cùng qua đời. Một người đam mê diều sau đó đã dành bốn năm nghiên cứu và khôi phục kỹ thuật để hồi sinh diều Kawagoe vào năm 1977. Ngoài hình dạng quạt, diều còn có đặc trưng là có túi gió ở cả hai bên, giúp bay tốt ngay cả khi gió nhẹ.

Tochigi - Cá chép vàng Kibuna

Món đồ chơi truyền thống này ra đời từ một câu chuyện cổ tích. Chuyện kể rằng khi dịch đậu mùa hoành hành ở thành phố Utsunomiya, một ngư dân đã bắt được một con cá vàng lớn. và khi cho những người bệnh ăn thì may thay họ đã lành bệnh. Từ đó, cá chép vàng được xem như sứ giả của thần. Vì thế, chú cá vàng làm bằng giấy bồi được xem như bùa hộ mệnh chống lại bệnh tật, và ngày nay vẫn là một món đồ chơi được yêu thích ở Utsunomiya.

Tokyo - Inu Hariko

Có lẽ nhiều người đã từng nhìn thấy chú chó con bằng giấy bồi đáng yêu này. Nó có tên là Inu Hariko – là một loại đồ chơi dân gian tiêu biểu thời Edo. Nguồn gốc của Inu Hariko được cho là từ chiếc hộp được trưng bày trong phòng sinh của Cung điện Hoàng gia. Về sau, nó trở nên phổ biến như một món đồ chơi may mắn địa phương, cầu mong sinh nở an toàn và con cái khỏe mạnh, được mô phỏng theo những chú chó con lớn lên khỏe mạnh và không bệnh tật.

Vùng Chubu

Aichi - Chuông năm màu tại đền Susaki

Những chiếc chuông gốm nung thô không tráng men tuyệt đẹp này mô phỏng theo quả của cây bạch quả thiêng liêng, được trang trí bằng màu đỏ, vàng, xanh lam, xanh lục và trắng, xâu vào một sợi dây giấy xoắn. Không chỉ đẹp về hình dáng, màu sắc mà cả âm thanh cũng rất hay, giúp chiếc chuông luôn được xếp hạng cao tại nhiều bảng xếp hạng về đồ chơi địa phương trên cả nước. Người ta tin rằng những chiếc chuông này mang theo sự bảo vệ của thần linh.

Fukui - Búp bê tre Echizen

Tiểu thuyết "Búp bê tre Echizen" (Echizen take ningyo) của Mizukami Tsutomu kể câu chuyện bi kịch về một nghệ nhân làm búp bê tre sống cùng người vợ có quá khứ bí ẩn ở một ngôi làng nghèo hẻo lánh thuộc tỉnh Fukui. Khi tiểu thuyết này được xuất bản năm 1963, búp bê tre, vốn chưa được biết đến nhiều trước đó, đột nhiên trở nên nổi tiếng. Từ đó mọi người tìm hiểu và nhận ra kỹ thuật làm thân, đầu, tóc, trang phục và phụ kiện của những con búp bê bằng tre ở vùng này đạt đến trình độ xuất sắc.

Gifu - Búp bê Sarubobo

Sarubobo là món đồ chơi truyền thống nổi tiếng của vùng Hida thuộc tỉnh Gifu. Có nghĩa là "khỉ con" trong tiếng địa phương, chúng thường được tặng cho trẻ sơ sinh với hy vọng đứa trẻ sẽ lớn lên khỏe mạnh. Nó cũng có thể được mang theo như một bùa hộ mệnh để xua đuổi tà ma hoặc trưng bày trong nhà. Sarubobo bắt nguồn từ tín ngưỡng cổ xưa, liên quan đến sức mạnh bảo vệ của loài khỉ. Trong văn hóa dân gian Nhật Bản, khỉ được coi là loài vật may mắn, bảo vệ phụ nữ trong quá trình sinh nở.

Sarubobo có hình người, ngoài màu đỏ theo truyền thống thì ngày nay còn có thêm những màu khác đại diện cho những mong ước khác nhau, nhưng đặc điểm chung là chúng không có mặt.

Ishikawa - Kome-kui Nezumi

Tên gọi nghĩa là “chuột ăn gạo”, món đồ chơi này xuất hiện vào khoảng năm 1830 tại thành phố Kanazawa, tỉnh Ishikawa. Nó được làm đơn giản từ gỗ và tre, lấy cảm hứng từ búp bê cơ khí Karakuri. Khi ấn thanh tre, chú chuột sẽ cúi đầu và hạ đuôi giống như đang ăn gạo từ chiếc đĩa.

Từ hình ảnh con chuột “cặm cụi” ăn gạo, người ta tin rằng chơi món đồ này sẽ mang lại may mắn và giúp tiền bạc sinh sôi nảy nở.

Nagano - Xe bồ câu Hato-guruma

Món đồ chơi này đến từ khu vực làng onsen Nozawa, là chú bồ câu có bánh xe được đan bằng cây akebi. Từng có thời cây akebi mọc dại um tùm và gây hại cho nông nghiệp, nên người dân nơi đây đã nảy ra sáng kiến ngâm thân cây trong nước nóng để dễ bóc vỏ rồi dùng để đan các sản phẩm khác nhau.

Bồ câu được đan và tạo hình tỉ mỉ, với đường cong mềm mại như thật giúp món đồ chơi này đạt đến vị thế “Yokozuna phía đông” (yokozuna là danh hiệu cao nhất trong Sumo) trong bảng xếp hạng các loại đồ chơi dân gian.

Niigata - Sankaku Daruma

Búp bê Daruma hình tam giác (Sankaku Daruma) là một loại đồ chơi địa phương được sản xuất tại tỉnh Niigata. Khác với Daruma thường thấy, loại này có hình nón, nhọn, có thể đứng thẳng. Phần thân được làm bằng gỗ hoặc bìa cứng, với một vật nặng bằng đất sét được gắn vào đế. Mặc dù cấu tạo đơn giản, chúng khá nổi tiếng nhờ vào biểu cảm hài hước.

Shizuoka - Diều Suruga

Diều Suruga được cho là ra đời vào thời kỳ Chiến Quốc, khi các chư hầu của lãnh chúa Imagawa Yoshimoto (1519-1560) tạo ra và thả chúng lên trời để ăn mừng chiến thắng. Đặc trưng của diều Suruga là phần dưới phình ra như mang cá, nổi bật với hình vẽ khuôn mặt người ở trung tâm. Đó là các nhân vật lịch sử như chiến binh, nhân vật trong kịch Kabuki và truyện kể từng được người dân thời Edo yêu mến.

Toyama - Búp bê đất Toyama

Theo truyền thuyết, vào thời Edo, Hirose Hidenobu - một thợ gốm đến từ Nagoya đã dâng búp bê đất lên Maeda Toshiyasu, vị lãnh chúa thứ mười của phiên Toyama, và đây được xem là khởi nguồn của dòng búp bê này. Búp bê đất Toyama được nung thô, không tráng men. Hình dáng mộc mạc cùng cách dùng màu tươi sáng nhưng có phần thô mộc, đậm chất "đất" chính là sức hấp dẫn của món đồ.

Yamanashi - Búp bê Kanakanbutsu

Kanakanbutsu là một loại búp bê chiến binh đặc trưng của vùng Koshu, được trưng bày trong nhiều gia đình từ thời Edo đến thời Meiji. Chúng được tặng cho người thân và người quen khi một bé trai chào đời, với hy vọng trẻ sẽ lớn lên khỏe mạnh. Búp bê thường được trưng bày ở những nơi dễ thấy như hiên nhà từ cuối tháng Tư hằng năm, và càng nhiều Kanakanbutsu chứng tỏ gia đình càng giàu có.

Mặt của búp bê được làm bằng cách bồi nhiều lớp giấy washi lên khuôn gỗ, sau đó vẽ mắt, mũi, miệng và mũ lên trên. Chúng chủ yếu được thiết kế theo hình tượng các chiến binh như Takeda Shingen và Uesugi Kenshin, hay yêu quái Tengu.

Vùng Kansai

Hyogo - Búp bê Kobe

Búp bê Kobe là những con búp bê cơ khí Karakuri nhỏ, ra đời từ giữa thời kỳ Minh Trị tại thành phố Kobe. Bằng cách xoay núm ở chân đế, búp bê sẽ thực hiện các hành động như uống rượu, ăn dưa hấu hay các động tác hài hước khác. Đồng thời, chúng cũng phát ra âm thanh lách cách nghe rất vui tai.

Thay vì chỉ là món đồ chơi địa phương đơn giản, chúng giống như một sản phẩm thủ công mỹ nghệ nên giá thành cũng khá cao. Đã có thời những con búp bê này bị ngừng sản xuất, nhưng từ khoảng năm 1959, những người đam mê đồ chơi địa phương bắt đầu khôi phục lại nghề thủ công truyền thống này.

Kyoto - Búp bê Fushimi

Búp bê Fushimi là loại búp bê đất sét lâu đời nhất ở Nhật Bản, xuất hiện từ khoảng 400 năm trước tại khu vực gần đền Fushimi Inari. Chúng được cho là nguyên mẫu của các loại búp bê đất sét được tìm thấy trên khắp Nhật Bản. Người ta nói rằng việc đập vỡ một con búp bê Fushimi sẽ giúp trẻ em tránh bị giun sán, và chôn những mảnh vỡ ấy xuống ruộng sẽ giúp mùa màng bội thu, xua đuổi côn trùng.