Khám phá nghề thủ công truyền thống tại 47 tỉnh thành Nhật Bản

Độc đáo và đa dạng, mỗi tỉnh thành xứ Phù Tang đều sở hữu những ngành nghề thủ công mỹ nghệ đặc trưng của địa phương. Trong series JP47 kỳ này, hãy cùng Kilala du lịch xuyên Nhật qua những sản phẩm thủ công tinh xảo được chế tác bởi các nghệ nhân lành nghề, đại diện cho mỗi tỉnh.

Vùng Hokkaido

Hokkaido – Chạm khắc khay gỗ Nibutani Ita

Nibutani Ita (tiếng Nhật: 二風谷イタ) là chiếc khay gỗ chạm khắc truyền thống của người Ainu, được sản xuất tại thị trấn Biratori, quận Saru, Hokkaido. Nghề thủ công này nổi tiếng với các họa tiết như xoắn ốc (Morew), họa tiết hình gai (Ay usi) và họa tiết hình mắt (Sik).

Trước đây, người Ainu sử dụng khay hàng ngày và ngày nay, chúng được coi trọng như một nghề thủ công tinh xảo.

Vùng Tohoku

Akita – Đồ gỗ uốn cong Odate Magewappa

Odate Magewappa (tiếng Nhật: 大館曲げわっぱ) được sản xuất tại thành phố Odate của tỉnh Akita. Đây là một sản phẩm thủ công truyền thống tiêu biểu của Nhật Bản, nổi tiếng cả ở nước ngoài. Sản phẩm này không chỉ nhẹ và dễ cầm mà còn có vẻ ngoài trang nhã.

Odate Magewappa được đặc trưng bởi bề mặt đẹp với thớ gỗ tuyết tùng Akita tự nhiên. Nếu bạn cho cơm vào hộp cơm bento magewappa hoặc ohitsu, cây tuyết tùng sẽ hấp thụ lượng ẩm vừa phải, giúp cơm giữ được độ ngon.

Magewappa được làm bằng gỗ tự nhiên nên khi sử dụng phải cẩn thận nhưng nếu xử lý đúng cách thì có thể sử dụng được lâu dài.

Ngoài hộp cơm bento, các sản phẩm đa năng khác như khay và cốc cà phê cũng đã được phát triển và ngày nay được nhiều thế hệ yêu thích.

Aomori – Sơn mài Tsugaru-nuri

Đồ sơn mài Tsugaru-nuri (tiếng Nhật: 津軽塗) bắt đầu được sản xuất vào giữa thời Edo, dưới thời lãnh chúa Tsugaru Nobumasa (1646-1710). Việc tìm kiếm để thể hiện sự độc đáo và xa hoa trong tầng lớp thượng lưu đã khuyến khích các nghệ nhân sơn mài cạnh tranh quyết liệt để giành được sự bảo trợ của các gia tộc cầm quyền. Ikeda Genbei được cho là nghệ nhân đã phát triển vẻ ngoài độc đáo của Tsugaru-nuri sau khi học nghề ở Kyoto.

Tsugaru-nuri được chỉ định là Nghề thủ công dân gian truyền thống vào năm 1975. Ban đầu, nó được sử dụng để trang trí bao kiếm của samurai, nhưng theo thời gian, đồ sơn mài Tsugaru bắt đầu được sử dụng để tạo ra nhiều loại đồ nội thất.

Fukushima – Đồ gốm Ohori Soma

Ohori Soma (tiếng Nhật: 大堀相馬焼) là đồ gốm được sản xuất thị trấn Namie, quận Futaba, tỉnh Fukushima. Nguyên liệu chính để tráng men được sử dụng trong đồ gốm Ohori Soma là đá được thu hoạch từ vùng này.

Điểm đặc biệt của Ohori Soma là họa tiết nền gọi là “Aohibi” (vết nứt màu xanh) bao phủ toàn bộ bề mặt sản phẩm, được tạo ra do sự khác biệt về độ co ngót giữa vật liệu và lớp men. Ngoài ra, “những con ngựa thiêng” được tôn kính bởi gia tộc Soma được vẽ bút lông bằng tay cũng là một nét đặc biệt của sản phẩm này.

Iwate – Đồ sắt Nambu Tekki

Được sản xuất tại Morioka và Oshu Mizusawa ở tỉnh Iwate, đồ sắt Nambu Tekki (tiếng Nhật: 南部鉄器) được ra đời vào giữa thời Edo.

Đặc điểm của Nambu Tekki là có khả năng chống gỉ sét, bền lâu, truyền nhiệt đều và giữ nhiệt cực tốt. Trọng lượng và độ ổn định đặc trưng của đồ sắt, kết hợp với kết cấu thô độc đáo tạo nên vẻ đẹp mộc mạc đầy hấp dẫn.

Ấm sắt có thể nói là đại diện cho đồ sắt Nambu, được các nghệ nhân trang trí với nhiều hoa văn đa dạng. Hoa văn arare (mưa đá) với bề mặt gồ ghề được sử dụng trên đồ sắt Nambu để tăng diện tích bề mặt của ấm sắt. Sản phẩm của Nanbu Tekki không chỉ giới hạn ở ấm mà còn có những chiếc bình, chuông gió và phụ kiện.

Miyagi – Nghiên mực Ogatsu

Nguồn gốc của nghiên mực Ogatsu (tiếng Nhật: 雄勝硯) bắt nguồn từ thời Muromachi. Đây là loại nghiên mực được sản xuất tại Ogatsu, thành phố Ishinomaki, tỉnh Miyagi. Mỗi nghệ nhân chế tác nghiên đá mài mực đều cẩn thận chạm khắc và đánh bóng nghiên bằng tay.

Đặc điểm của nghiên mực Ogatsu là màu đen tuyền bóng loáng, bề mặt đá tự nhiên đẹp, dễ sử dụng vì mực dễ chà xát, màu sắc lên đẹp và có khả năng chống hư hỏng. Độ bền cao của nó có thể là do đặc tính của đá Ogatsuishi ở địa phương.

Yamagata – Cờ Tendo Shogi

Những quân cờ shogi chất lượng cao (hay cờ Tendo Shogi, tiếng Nhật: 天童将棋駒) được chế tác bởi những nghệ nhân nổi tiếng ở Tendo đã được chính phủ chỉ định là nghề thủ công mỹ nghệ truyền thống.

Người ta nói rằng nghề sản xuất quân cờ shogi của Tendo bắt đầu từ thời Edo, và hiện nay chiếm phần lớn sản lượng cờ shogi ở Nhật Bản. Điểm đặc biệt của các quân cờ Tendo Shogi là chữ viết màu đen bóng, sống động từ sơn mài tự nhiên.

Hằng năm, thành phố Tendo có tổ chức các sự kiện liên quan đến cờ shogi để truyền bá và phát triển văn hóa cờ. Trong đó có hoạt động Ningen Shogi - cờ người, nơi bàn cờ shogi được chơi bằng cách sử dụng người thật.

Vùng Kanto

Chiba – Quạt Boshu Uchiwa

Boshu Uchiwa (tiếng Nhật: 房州うちわ) là loại quạt làm từ tre được sản xuất ở khu vực thành phố Tateyama và thành phố Minamiboso, tỉnh Chiba. Đây là một trong ba loại uchiwa chính ở Nhật Bản (Marugame Uchiwa, Kyo Uchiwa và Boshu Uchiwa), được Bộ trưởng Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp chứng nhận là nghề thủ công truyền thống vào năm 2003.

Các thiết kế trên Boshu Uchiwa đa phần là những bức tranh ukiyo-e truyền thống của Nhật Bản hay tranh về mỹ nhân. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, số lượng mặt hàng có thiết kế theo phong cách nghệ thuật dân gian, sử dụng vải yukata/maiwai đã gia tăng.

Gunma – Vải Kiryu Ori

Kiryu Ori là loại vải gấm được sản xuất tại thành phố Kiryu, tỉnh Gunma, mang lại cảm giác mềm mại và bóng mượt, được sử dụng rộng rãi để may kimono cao cấp đến phụ kiện quần áo.

Kiryu Ori (tiếng Nhật: 桐生織) được cho là có nguồn gốc từ hơn 1.300 năm trước, khi Công chúa Shirataki đến sống ở Kiryu sau khi kết hôn. Từ đó, bà đã truyền bá nghệ thuật nuôi tằm và dệt vải cho người dân trong làng.

Về sau, những sản phẩm dệt Kiryu trở nên nổi tiếng khắp cả nước, sau khi Nitta Yoshisada thành lập một đội quân vào cuối thời kỳ Kamakura (1185-1333) và Tokugawa Ieyasu đã sử dụng một lá cờ lụa Kiryu trắng trong Trận Sekigahara năm 1600.

Vào nửa đầu thế kỷ 19, với sự bảo trợ của Mạc phủ, các nghệ nhân Kiryu đã có thể sản xuất loại gấm chất lượng cao. Kỹ năng và kỹ thuật liên quan đến loại vải này đã được truyền lại cho những người thợ dệt ngày nay.

Ibaraki – Đèn lồng đá Makabe

Ở khu vực Makabe của tỉnh Ibaraki, các đồ vật bằng đá đã được chế tạo từ thời cổ đại và đèn lồng đá Makabe (真壁石燈籠) cũng được tạo ra tại đây.

Đèn lồng đá Makabe có đặc điểm là được chế tác từ đá granit chất lượng cao của núi Kabasan. Hàng trăm hình dạng được tạo ra bằng kỹ năng của những người thợ thủ công lành nghề để phù hợp với phong cách của từng khu vườn Nhật Bản.

Sức hấp dẫn của đèn lồng đá Makabe là thời gian. Khi màu ngả đi, rong rêu phủ lên, chúng sẽ hòa hợp với bầu không khí wabi-sabi của những khu vườn Nhật Bản.

Kanagawa – Khảm Hakone

Hakone Yosegi Zaiku (tiếng Nhật: 箱根寄木細工) là một loại đồ gỗ được sản xuất tại thành phố Hakone, tỉnh Kanagawa, đặc trưng bởi việc tạo ra nhiều họa tiết khác nhau bằng cách kết hợp những màu sắc khác nhau của gỗ.

Ban đầu, đồ khảm Hakone được sản xuất và bán như một món quà lưu niệm xa xỉ. Đến năm 1984, Bộ trưởng Bộ Thương mại và Công nghiệp Quốc tế đã chỉ định đồ khảm Hakone là nghề thủ công truyền thống của Nhật Bản.

Saitama – Búp bê Iwatsuki

Búp bê Iwatsuki (tiếng Nhật: 岩槻人形) là búp bê Nhật Bản được sản xuất tại phường Iwatsuki, thành phố Saitama, tỉnh Saitama. Búp bê Iwatsuki có đặc điểm là khuôn mặt tròn và diện những trang phục truyền thống có màu sắc lộng lẫy.

Ban đầu, Iwatsuki nổi tiếng với những sản phẩm làm từ gỗ như tủ có ngăn kéo hay guốc geta nhưng về sau, nhờ vào nguồn nước chất lượng tốt (liên quan đến việc tạo ra màu sắc của búp bê) nên nơi đây là môi trường lý tưởng để phát triển nghề này.

Tochigi - Đồ gốm Mashiko

Đồ gốm Mashiko/ Mashiko-yaki (tiếng Nhật: 益子焼) là một loại đồ gốm Nhật Bản truyền thống được sản xuất tại Mashiko, tỉnh Tochigi. Gốm ở đây sử dụng đất sét có hàm lượng axit silicic và sắt cao, độ dẻo cao nên dễ tạo hình và có khả năng chống cháy. 

Sự kết hợp giữa đất sét Mashiko truyền thống và kỹ thuật tráng men với nhiều loại men khác nhau như men hồng, tro rơm, tro gỗ hoặc men trắng làm từ tro trấu đã mang đến sự khác biệt cho sản phẩm Mashiko-yaki.

Tokyo – Chạm khắc thủy tinh Edo Kiriko

Edo Kiriko (江戸切子) là một nghề thủ công bằng thủy tinh được sản xuất tại Tokyo (Edo). Kiriko có nghĩa là thủy tinh cắt, và được ứng dụng để làm ra những chiếc ly uống nước, bình hoa… lộng lẫy, tinh tế.

Ban đầu, đây là nghề thủ công tạo ra các hoa văn trên bề mặt kính không màu và trong suốt, nhưng sau thời Minh Trị, khi công nghệ trở nên phổ biến, nhiều sản phẩm Edo Kiriko đã phối thêm màu sắc tinh xảo hơn như xanh, đỏ, hồng… cùng các chi tiết phức tạp.

Vùng Chubu

Aichi – Cọ Toyohashi

Một trong những loại cọ chất lượng cao, được nhiều người viết thư pháp ưa chuộng là cọ Toyohashi (tiếng Nhật: 豊橋筆) được làm ra tại thành phố Toyohashi, tỉnh Aichi.

Tổng sản lượng cọ Toyohashi hàng năm là 1,8 triệu cọ và dòng cọ cao cấp của Toyohashi chiếm tới 70% thị trường cao cấp. Cọ có nét viết mượt mà và dễ thấm mực. Những điểm đặc trưng đó là kết quả của việc pha trộn các loại lông khác nhau. Các sợi lông được đánh giá và phân loại cẩn thận theo độ dài, độ dày, độ cứng và độ đàn hồi của chúng.

Fukui – Giấy Echizen Washi

Echizen Washi (tiếng Nhật: 越前和紙) là một loại giấy truyền thống của Nhật Bản được làm ở lưu vực sông Okafuto thuộc vùng Echizen, tỉnh Fukui. Echizen washi có màu sắc tự nhiên trang nhã, được biết đến là loại giấy chất lượng cao, chống côn trùng và có thể bảo quản trong thời gian dài.

Gifu – Giấy Mino Washi

Mino Washi (美濃和紙) là tên gọi của loại giấy Washi được sản xuất ở thành phố Mino, tỉnh Gifu trong hơn 1.300 năm qua. Mino Washi cùng với Echizen Washi (tỉnh Fukui) và Tosa Washi (tỉnh Kochi) tạo thành “Tam đại Washi” của xứ Phù Tang. Năm 2014, loại giấy này được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể.

Giấy Mino được làm từ vỏ cây dâu tằm Nhật (kozo), có độ dai, bền và đặc biệt là khả năng thể hiện ánh sáng. Do đó, loại giấy chất lượng cao này được sử dụng trong nhiều sản phẩm thủ công truyền thống của địa phương, bao gồm đèn lồng, ô và quạt. Ngoài ra Mino Washi còn được sử dụng làm cửa trượt shoji trong các ngôi đền ở Kyoto.

Ishikawa – Vàng lá Kanazawa

Kanazawa, tỉnh Ishikawa gần như độc quyền sản xuất vàng lá tại Nhật Bản, chiếm hơn 99% tổng sản lượng của cả nước. Vàng lá Kanazawa (金沢金箔) được làm bằng cách đập và kéo dãn một gram vàng thành lá vàng rộng 1m² với độ dày chỉ 1/10.000mm.

Vàng lá Kanazawa có nhiều ứng dụng quan trọng, trong đó có mạ tượng Phật và  được dùng trong công tác phục hồi các di sản văn hóa ở Nhật Bản. Bên cạnh đó là các ứng dụng trong trang trí nội, ngoại thất và thậm chí là thực phẩm. Soft cream phủ lá vàng là một món ăn nổi tiếng với du khách tại Kanazawa.

Nagano – Dây bện Iida Mizuhiki

Mizuhiki là một loại hình nghệ thuật truyền thống của Nhật Bản sử dụng dây trang trí làm từ giấy washi xoắn lại, thường được buộc quanh quà tặng và phong bì. Nút thắt mizuhiki có thể thay đổi từ đơn giản cho đến những thiết kế phức tạp, tinh tế.

Khu vực Iida ở phía nam Nagano có lịch sử lâu đời về nghề làm giấy washi – vật liệu để làm mizuhiki và cũng là nơi sản xuất hơn 70% dây mizuhiki của Nhật Bản. Sản phẩm của vùng được gọi là Iida Mizuhiki (飯田水引).

Niigata – Vải dệt Ojiya Chijimi

Ojiya Chijimi (小千谷縮) dệt từ ​​cây ramie – một loại cây thuộc họ tầm ma, là nghề thủ công truyền thống của thành phố Ojiya thuộc tỉnh Niigata.

Vải ramie không chịu được không khí khô nên phải duy trì độ ẩm trong quá trình sản xuất. Đặc điểm này liên quan đến một công đoạn đặc trưng và thú vị của Ojiya Chijimi là phơi vải dưới tuyết, sử dụng hiệu ứng tẩy trắng từ ôzôn sinh ra khi tuyết bốc hơi dưới ánh nắng mặt trời.

Khi dệt Ojiya Chijimi, sợi ngang được xoắn lại tạo nên bề mặt gồ ghề cho vải, giúp vải không dính sát vào da, khiến nó rất thoải mái khi mặc vào mùa hè.

Shizuoka – Đồ tre Suruga Take Sensuji Zaiku

Đồ tre Suruga (駿河竹千筋細工) đã được sản xuất tại thành phố Shizuoka, tỉnh Shizuoka kể từ thời Edo. Đặc trưng của sản phẩm thủ công này là những nan tre được vót tròn cực mỏng, đường kính chỉ 0,8mm, uốn cong mềm mại và có màu sắc đẹp mắt. Gần như toàn bộ quá trình sản xuất, từ vót tre đến lắp ráp, đều do một nghệ nhân duy nhất thực hiện.

Toyama –  Đồ đồng Takaoka

Đồ đồng sản xuất ở thành phố Takaoka (Takaoka Doki - 高岡銅器) có chất lượng hàng đầu Nhật Bản và là mặt hàng xuất khẩu phổ biến. Đặc điểm đáng chú ý của sản phẩm này là kỹ thuật đúc thủ công khéo léo, kết hợp với kỹ thuật đánh bóng, chạm khắc và khảm tạo nên nét tinh tế lẫn độ bền cho sản phẩm.

Đồ đồng Takaoka khá đa dạng, từ những vật nhỏ như đồ trang trí trong nhà, Phật cụ, bình hoa đến những món đồ lớn hơn như chuông chùa, tượng Phật và tượng đồng.

Yamanashi – Điêu khắc pha lê Koshu Suisho Kiseki Zaiku

Khu vực Kofu, tỉnh Yamanashi từ lâu đã nổi tiếng với nguồn pha lê dồi dào, là vật liệu để tạo nên sản phẩm thủ công bằng pha lê. Nghề điêu khắc pha lê tại đây có tên gọi là Koshu Suisho Kiseki Zaiku (甲州水晶貴石細工). 

Sử dụng phương pháp truyền thống, pha lê tự nhiên được cắt, mài và đánh bóng cẩn thận để tạo ra những tác phẩm nghệ thuật tuyệt đẹp. Mỗi tác phẩm được chế tác theo cách tận dụng các đặc điểm riêng biệt của viên đá thô nên không có sản phẩm nào giống hệt nhau. Ngày nay, các mặt hàng được sản xuất chủ yếu bao gồm đồ trang trí và trang sức. 

Vùng Kansai

Hyogo – Gốm Tamba Tachikui

Đồ gốm Tamba Tachikui (丹波立杭焼) được sản xuất tại làng Konda ở thành phố Sasayama, tỉnh Hyogo. Đây là một trong Sáu lò nung lâu đời nhất Nhật Bản, cùng với Bizen, Echizen, Seto, Shigaraki và Tokoname.