Nghệ thuật chế tác Chasen từ tre

Từ một đoạn tre duy nhất, dưới đôi tay của các nghệ nhân Nhật Bản lại hóa thành một dụng cụ đánh trà tinh xảo gồm nhiều sợi tre mảnh, uốn cong đầy thanh lịch. Trong Chuyên đề Tre Nhật Bản lần này, hãy cùng tìm hiểu về Chasen – chiếc chổi đánh matcha mang tính biểu tượng của nghệ thuật Trà đạo xứ Phù Tang.

Chasen là gì?

Chasen là một dụng cụ đánh trà được làm từ một đoạn thân tre được chẻ thành nhiều sợi, dùng để đánh bột Matcha thành Usucha (trà mỏng) hoặc Koicha (trà đặc). 

Trong tiếng Nhật, Chasen được viết là “茶筅 – Trà Tiển” hoặc “茶筌 – Trà Thuyên” tùy thuộc vào ngữ cảnh. Nếu bộ ký tự đầu tiên được sử dụng thì sẽ mô tả một chiếc Chasen thông thường, được xem như một dụng cụ đơn giản, trong khi từ “茶筌” lại dành riêng cho những chiếc chổi đánh trà đến từ thị trấn Takayama của tỉnh Nara bởi chúng được coi như các tác phẩm nghệ thuật cao cấp.

Sự ra đời của Chasen

Mặc dù một số dạng cây đánh trà đã được sử dụng để đánh “Diancha” (點茶) vào thời nhà Tống tại Trung Hoa và được mang đến Nhật Bản, nhưng vẫn chưa rõ dụng cụ này trông ra sao hoặc được tạo ra như thế nào.

Những ghi chép sớm nhất về Chasen ở Nhật Bản có từ giữa thời Muromachi (1336-1573), theo đó, nghề làm Chasen của Nhật Bản bắt đầu khi bậc thầy trà đạo Murata Juko đề nghị người bạn thân của ông là Takayama Minbunojo Nyudo Sosetsu, con trai thứ hai của lãnh chúa cai quản lâu đài Takayama, tạo ra một cây đánh trà tốt nhất.

Murata Juko là nhà sư tại chùa Shomyoji ở Takayama, tỉnh Nara. Không chỉ là một trà sư, ông còn là bậc thầy về thơ ca lẫn thư pháp. Ông được xem là người sáng lập trường phái trà đạo Wabi-cha và phát minh ra trà bột, là một nhân vật có ảnh hưởng lớn đến Trà đạo Nhật Bản.

Khi Murata Juko chuyển đến Kyoto, chiếc Chasen đặc biệt này đã được dâng lên trước Thiên hoàng Go-Tsuchimikado tại bàn Trà đạo. Thiên hoàng đã khen ngợi loại Chasen này và đặt tên cho nó là “Takaho”. Cảm kích và xúc động trước lời khen, Takayama Minbunojo Nyudo Sosetsu đã quyết tâm cống hiến cho nghệ thuật làm Chasen và biến nó trở thành một nghề thủ công đặc biệt của gia tộc Takayama.

Kể từ đó, các thợ thủ công tại thị trấn đã trau chuốt kỹ năng của mình và truyền lại nó qua nhiều thế hệ. Ngày nay, Takayama là khu vực sản xuất Chasen duy nhất ở Nhật Bản và chỉ còn lại 18 xưởng chế tác.

Cấu tạo của Chasen

Chasen có nhiều hình dạng và kích thước khác nhau, phổ biến nhất là loại có 80 - 120 sợi (hay nan). Tuy nhiên, số lượng sợi có thể khác nhau khá nhiều, tối thiểu là khoảng 16 sợi. Càng nhiều sợi sẽ càng giúp tạo bọt dễ dàng, matcha sẽ có kết cấu mịn màng hơn.

Hình dạng của một chiếc Chasen được xác định bởi vô số yếu tố khác nhau, như trường phái Trà đạo, mục đích và dịp sử dụng, hoặc loại tre tạo ra nó. Hai loại Chasen cơ bản là Chu-araho với 70 đến 80 sợi, được sử dụng cho Koicha và Kazuho với 120 sợi, được sử dụng chủ yếu cho Usucha.

Chasen hình chữ Chân (真 – Shin) cũng là một trong những kiểu phổ biến do tay cầm nhỏ và các sợi tre uốn cong thanh lịch, được hai trường phái Trà đạo lớn nhất là Urasenke và Omotesenke ưa thích. Có khoảng 64 sợi, Shin Chasen nằm giữa Usucha Chasen và Koicha Chasen chuyên dụng.

Dưới đây là cấu tạo của một Chasen:

• Hosaki (穂先): Các sợi (nan) của Chasen.
• Chajimi (茶じみ): Bó sợi ở trung tâm của Chasen.
• Kagari-ito (かがり糸) hoặc Kagami-ito (からみ糸): Dây đan xung quanh các sợi tre ở phần gốc của chúng.
• Musubime (結び目): Nút thắt của kagari-ito. Mặt có musubime là mặt trước của Chasen và phải để ở vị trí đối diện người pha trà.
• Jiku (軸): Phần tay cầm để đánh matcha.
• Fushi (節): Phần đốt tre trên Chasen.

Xem thêm: Cha no Yu - Nghi thức pha trà trong Trà đạo

Tre trong chế tác Chasen

Tre được biết là có đặc tính kháng khuẩn và khử mùi độc đáo, bền và dẻo nên được sử dụng để làm ra nhiều sản phẩm gia dụng truyền thống. Những tính chất nổi bật này của tre cũng rất thích hợp để làm Chasen. Và mặc dù có hàng trăm giống tre ở Nhật Bản nhưng chỉ một số loại sở hữu những đặc điểm nhất định mới có thể dùng để chế tác loại trà cụ này. 

Khu vực vùng núi Takayama của Nara với ánh nắng dịu dàng cùng làn gió mát lành đã tạo nên những thân tre chắc chắn với lớp vỏ sáng bóng vô cùng đẹp mắt. Từ những cây tre chất lượng cao ấy, các nhà sản xuất Chasen của Takayama sẽ chọn lọc cẩn thận những thân cây phù hợp nhất, các cây gãy hay cong đều sẽ bị loại bỏ.

Vào cuối mùa thu, những cây tre 3 năm tuổi sẽ được thu hoạch sau đó phơi nắng trong thời gian 2 tháng. Cách phơi khô trong thời tiết lạnh giá này được gọi là “寒干し - kanboshi” (nghĩa đen là “sấy lạnh”). Sau đó, tre được tiếp tục phơi khô trong kho thêm 2 năm trước khi đưa vào sử dụng.