Cỏ lau, trăng rằm và mùa thu Nhật Bản

Mùa thu, những cánh đồng cỏ lau susuki dần chuyển từ sắc xanh sang trắng bạc, đung đưa theo gió và óng ánh trong nắng chiều. Không chỉ là loại cỏ biểu tượng cho những ngày thu dịu mát xứ Phù Tang, những cành cỏ lau cũng gắn liền với phong tục ngắm trăng vào đêm Trung thu. Dáng hình mỏng manh, mềm mại tựa bông lúa của susuki cùng vầng trăng vằng vặc đã đi vào văn hóa như một hình ảnh biểu tượng cho đêm Rằm tháng 8.

Cỏ lau và mùa thu Nhật Bản

Cỏ lau susuki (薄/すすき) có tên khoa học là Miscanthus sinensis, là một loài thực vật lâu năm thuộc họ cỏ Poaceae có nguồn gốc từ một số nước Đông Á và Đông Nam Á. Susuki mọc tự nhiên trên những ngọn núi và cánh đồng đầy nắng, cao khoảng 1-2m khi trưởng thành và ra hoa từ tháng 8 đến tháng 10. Các bộ phận trên mặt đất của cây chết đi vào mùa đông, nhưng thân rễ vẫn sống dưới lòng đất và sẽ nảy mầm khi xuân đến.

Cỏ lau còn có tên gọi khác là "尾花 – obana", trong đó “尾” nghĩa là “đuôi” còn “花” là “hoa”, xuất phát từ hình dáng cây trông giống như đuôi của một chú cáo. Cách gọi “obana” xuất hiện trong bài thơ nổi tiếng về bảy loại hoa cỏ mùa thu (秋の七草 – aki no nanakusa) của thi sĩ Yamanoue no Okura thời Nara, bảy loại này bao gồm hagi, obana, kuzu, nadeshiko, ominaeshi, fujibakama và kikyo.

Nếu như mùa xuân nổi tiếng với 7 loại thảo mộc trong món cháo nanakusa gayu – món ăn để xua đuổi tà ma và cầu mong sức khỏe vào đầu năm mới, thì 7 loại hoa của mùa thu lại đại diện cho vẻ đẹp của hoa cỏ điểm tô cho sắc thu – trong đó không thể thiếu những cánh đồng lau bàng bạc.

Cỏ lau và đêm Trung thu

Trong văn hóa Nhật Bản, susuki gắn liền với Đêm 15 (十五夜 – Juugoya) hay đêm Rằm tháng 8 âm lịch. Vào ngày này, theo truyền thống, người Nhật sẽ trưng bày susuki và bánh gạo dango,  cùng nhau thưởng trăng và cầu nguyện cho mùa màng. Lý do susuki được chọn là bởi thân cây rỗng, được cho là nơi các thần linh trú ngụ.    

Người Nhật cũng tin rằng gai của susuki có khả năng xua đuổi tà ma và bảo vệ mùa màng, nhà cửa khỏi thiên tai, dịch bệnh. Dân gian quan niệm nên trang trí khu vực ngắm trăng bằng cành cỏ lau với số lẻ, chẳng hạn như một, ba hoặc năm cành. Ở một số nơi, người ta không vứt bỏ susuki sau Trung thu mà giữ lại để trưng bày trên mái hiên hoặc đồng ruộng.

Những cành cỏ lau duyên dáng, với quý tộc cung đình thời Heian, cũng là lời nhắc nhở về vẻ đẹp phù du. Họ thường sáng tác những bài thơ so sánh ánh bạc của cỏ lau với sự ngắn ngủi của đời người. Các buổi ngắm trăng thời đó thường có nghi thức cắm cỏ lau, kết hợp với âm nhạc và đọc thơ về mùa trăng.