Di sản văn hóa phi vật thể “Furyu Odori” – nền tảng tinh thần của xứ sở Phù Tang

Gắn bó mật thiết với văn hóa truyền thống của các vùng trên khắp Nhật Bản, những vũ điệu Furyu Odori được xem là nền tảng tinh thần, nguồn động lực để các cộng đồng địa phương xây dựng và phát triển.  

Furyu Odori – vũ điệu của sự lộng lẫy

"Furyu Odori" (風流踊) hay "vũ điệu Furyu" là một loại hình nghệ thuật trình diễn dân gian của Nhật Bản, thể hiện tinh thần “furyu” – lộng lẫy và bắt mắt.

Từ “風流 - PHONG LƯU” trong tên gọi “Furyu Odori” vốn dĩ có nghĩa là “sự tinh tế, duyên dáng và thanh lịch” của kinh đô. Vào thời Heian (794-1185), từ này dùng để ca ngợi vẻ đẹp của trang phục và phụ kiện tinh xảo được mặc ở đất kinh kỳ.

Đúng với tinh thần “furyu”, những người biểu diễn Furyu Odori thường mặc trang phục và phụ kiện sặc sỡ, cầu kỳ, nhảy theo các bài hát lễ hội và tiếng đệm của các nhạc cụ như sáo, trống taiko, cồng... Theo thời gian, sự “lộng lẫy và bắt mắt” của tinh thần “furyu” còn được thể hiện ở những chiếc kiệu diễu hành (山車/dashi).

Furyu Odori được cho là bắt nguồn từ các nghi lễ chống lại bệnh dịch, nghi lễ nông nghiệp và tụng kinh Phật giáo.

Ở Nhật Bản, khi y học còn chưa phát triển như ngày nay, người dân tin rằng các dịch bệnh chết người là do những linh hồn oán giận trần gian hoặc do những vị thần chuyên gieo rắc xui xẻo gây ra. Để xoa dịu những oán linh và xua đuổi tà ma, mọi người sẽ diễu hành quanh vùng, vừa hát vừa nhảy múa theo tiếng nhạc cụ sôi động.

Về sau, người ta bắt đầu chú trọng đến trang phục và đạo cụ biểu diễn hơn. Cứ như vậy, các lễ hội và hoạt động biểu diễn nghệ thuật tập thể với nhiều người ăn mặc sặc sỡ, bắt mắt như vậy được gọi là “Furyu Odori”.

Nền tảng tinh thần của các cộng đồng địa phương

Sau Chiến tranh Onin (1467-1477) đầy biến động, Furyu Odori trở nên đặc biệt phổ biến, chủ yếu được lan truyền như một điệu nhảy. Trong thời kỳ Edo (1603-1868), sự nhấn mạnh vào tính thẩm mỹ phù du đã giảm đi, Furyu Odori trở thành một truyền thống ở vùng nông thôn. Nhiều điệu nhảy đã được đưa vào các nghi lễ nông nghiệp như cầu mưa và được tầng lớp samurai cầm quyền ưa chuộng.  

Một số đã bị thất truyền nhưng cũng có những điệu Furyu vẫn được bảo tồn cho đến ngày nay, dưới nhiều hình thức khác nhau tùy theo lịch sử và khí hậu của từng khu vực. Có thể kể đến như điệu múa Bon, điệu múa Nembutsu, điệu múa trống Taiko...

Chứa đựng lời cầu nguyện cho một cuộc sống bình yên, không có thiên tai bệnh dịch, cầu nguyện cho người đã khuất, cho mưa thuận gió hòa và mùa màng bội thu..., những điệu múa Furyu Odori được lưu truyền khắp các vùng qua nhiều thế hệ và trở thành một phần cốt lõi của cộng đồng địa phương.  

Với truyền thống lâu đời, Furyu Odori không chỉ có ý nghĩa văn hóa mà còn đảm nhận chức năng xã hội – đóng vai trò là nền tảng tinh thần cho quá trình phục hồi ở những khu vực bị thiên tai. Điều này đặc biệt quan trọng với một quốc gia thường xuyên phải đối mặt với thảm họa tự nhiên như Nhật Bản.

Di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO công nhận

Tháng 2 năm 2020, Furyu Odori được Cục Văn hóa Nhật Bản đề xuất là ứng cử viên cho danh sách Di sản văn hóa phi vật thể của UNESCO năm đó. Đến ngày 30 tháng 11 năm 2022, Furyu Odori – bao gồm 41 điệu múa truyền thống* từ 24 tỉnh thành của Nhật Bản, đã chính thức được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể.

*Điệu múa Chakkirako ở Miura, tỉnh Kanagawa đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể vào năm 2009. Đến năm 2020, chính phủ Nhật Bản đã bổ sung 40 điệu múa và đề xuất nhóm tất cả 41 điệu múa này thành Furyu Odori.

Danh sách 41 điệu múa được xếp vào Furyu Odori:

Iwate

• Nagai no Dainenbutsu Kenbu (永井の大念仏剣舞)
• Oni Kenbu (鬼剣舞)

Akita

• Nishimonai no Bon Odori (西馬音内の盆踊)
• Kemanai no Bon Odori (毛馬内の盆踊)

Tokyo

• Ogouchi no Kashima Odori (小河内の鹿島踊
• Niijima no Oo Odori ( 新島の大踊)
• Shimohirai no Houou no Mai (下平井の鳳凰の舞)

Kanagawa

• Chakkirako (チャッキラコ)
• Yamakita no Omineiri (山北のお峰入り)

Niigata

• Ayako Mai (綾子舞)
• Dai no Saka (大の阪)

Yamanashi

• Mushouno no Dainenbutsu (無生野の大念仏)

Nagano