Nhiều doanh nghiệp Nhật thay đổi việc khai thác dầu cọ để bảo vệ rừng

Dầu cọ là loại dầu thực vật được tiêu thụ nhiều nhất trên thế giới bởi những lợi ích mà nó mang lại. Tuy nhiên, điều này cũng đồng nghĩa với việc rừng tự nhiên bị tàn phá khủng khiếp để tập trung canh tác loại cây này. Hướng đến mục tiêu phát triển bền vững, nhiều doanh nghiệp Nhật đã có những thay đổi trong việc sử dụng dầu cọ.

Ảnh hưởng của việc sử dụng dầu cọ

Dầu cọ là gì?

Dầu cọ là một loại dầu thực vật ăn được, chiết xuất từ quả của cây cọ dầu, tên khoa học là Elaeis guineensis. Có hai cách chiết xuất dầu: ép phần thịt của quả để thu dầu cọ thô; nghiền nát hạt hoặc lõi hạt để thu dầu hạt cọ.

Cây cọ dầu có nguồn gốc từ Châu Phi nhưng đã được đưa đến Đông Nam Á hơn 100 năm trước để làm cây cảnh. Hiện Indonesia và Malaysia chiếm hơn 85% nguồn cung toàn cầu nhưng vẫn có 42 quốc gia khác tham gia sản xuất dầu cọ.

Dầu cọ tồn tại mật thiết với đời sống chúng ra, chiếm gần 50% của các sản phẩm như bánh pizza, sô cô la, chất khử mùi, dầu gội đầu, kem đánh răng, son môi. Nó cũng có mặt trong thức ăn chăn nuôi và nhiên liệu sinh học ở nhiều nơi.

Vì sao dầu cọ lại được sử dụng phổ biến?

Bên cạnh tính linh hoạt so với các loại dầu thực vật khác, cọ dầu là một loại cây trồng mang lại năng suất cao, có thể sản xuất lượng dầu lớn trên diện tích đất nhỏ, hầu như quanh năm. Vì vậy, đây là loại cây trồng hấp dẫn đối với những người trồng trọt và nông hộ nhỏ, mang đến cho họ thu nhập ổn định.

Những vấn đề lớn về môi trường và nhân công từ ngành sản xuất dầu cọ

Tuy nhiên, chính lợi nhuận khổng lồ đến từ dầu cọ đã dẫn tới nạn chặt phá rừng, ngay cả những khu rừng đa dạng sinh học nhất trên thế giới, khiến môi trường sống của nhiều loài động vật bị đe dọa. Đồng thời, mất rừng đồng nghĩa với việc hiệu ứng nhà kính xảy ra nhanh hơn, gây biến đổi khí hậu.

Đảo Borneo ở Malaysia là một ví dụ điển hình nhất với 40% diện tích rừng nhiệt đới bị mất chỉ trong vòng 50 năm qua, khiến nhiều loài tuyệt diệt do không còn nơi ở. Mặc dù rừng mưa nhiệt đới chỉ bao phủ 7% diện tích Trái Đất, nhưng chúng là ngôi nhà của hơn 50% sự sống trên hành tinh này - một kho tàng lưu trữ đa dạng sinh học.

Các đồn điền tại Indonesia và Malaysia thường xuyên vi phạm nhân quyền của người dân bản địa và người lao động, việc chiếm đất và cưỡng bức lao động là chuyện không hề hiếm ở đây.

Vì Liên minh châu Âu đặt mục tiêu loại bỏ việc sử dụng dầu cọ như một nguồn năng lượng vào năm 2030, các nhà xuất khẩu như Indonesia và Malaysia đang tìm kiếm cho mình những thị trường mới, và Nhật Bản là một "miếng bánh béo bở".

Nhật Bản là thị trường lớn của dầu cọ

Theo báo cáo của Chain Reaction Research – công ty phân tích về rủi ro của nạn tàn phá rừng, Nhật Bản là nhà nhập khẩu dầu cọ lớn nhất của khu vực Đông Á, chủ yếu cho nhu cầu chế biến thực phẩm và các nhà máy điện sinh khối. Nguồn cung cấp chính của họ đến từ Indonesia và Malaysia. 

Trong năm 2018-2019, Nhật Bản đã nhập khẩu 781.758 tấn dầu cọ, trong đó 62% có xuất xứ từ Malaysia và 38% từ Indonesia. 78% chủ yếu để chế biến thực phẩm và sản xuất hóa chất; 22% để sản xuất điện và sử dụng trong các sản phẩm thực phẩm (chủ yếu là bơ thực vật); dưới 1 phần trăm là dầu cọ thô (CPO).

Trong đó, các tập đoàn thương mại lớn như Itochu, Mitsubishi, Mitsui & Co., Sojitz và Sumitomo là những đơn vị thu mua dầu cọ hàng đầu. Mặc dù Itochu, Mitsui và Mitsubishi thu mua dựa trên tiêu chuẩn NDPE, nhưng cho đến nay không có tập đoàn nào tuân thủ. Vào năm 2020, 4.538 ha rừng đã bị xóa sổ để cung cấp dầu cọ cho Itochu.

Các tổ chức tài chính Nhật Bản đã đầu tư 6,2 tỷ USD cho ngành khai thác dầu cọ Đông Nam Á trong giai đoạn 2013 - 2019. Trong đó, Mitsubishi UFJ Financial, Mizuho Financial và SMBC Group chiếm 96%.

Các công ty Nhật sử dụng dầu cọ như một loại năng lượng tái tạo để tạo ra điện thay cho than đá. Tuy nhiên, việc làm này bị nhiều người lên án vì tác động của nó đến môi trường còn kinh khủng hơn than đá, trong đó nổi bật là tàn phá rừng, chưa kể đến nạn bóc lột sức lao động. 

Những thay đổi tích cực từ các doanh nghiệp Nhật

Dù chưa nhiều, nhưng nhận thức về các Mục tiêu Phát triển Bền vững (hay SDGs) đã tăng gấp ba lần ở Nhật Bản trong hai năm qua (theo một khảo sát bởi Intage), và ngày càng nhiều công ty nỗ lực giải quyết các vấn đề môi trường trong phạm vi ngành của mình. 

Việc loại bỏ dầu cọ là điều không thể vì đây là sản phẩm gắn liền với cuộc sống con người, đồng thời là một ngành kinh tế quan trọng đối với người dân các nước sản xuất. Cắt đứt mọi hoạt động kinh doanh đồng nghĩa với việc đột nhiên tước đi sinh kế của người dân địa phương.

Hơn nữa, cắt bỏ dầu cọ có nghĩa là sử dụng các loại dầu thực vật thay thế khác, và những loại dầu này cũng đi kèm với tác động đến môi trường. Hãy lấy ví dụ về dầu đậu nành. Trồng đậu tương chiếm diện tích đất gấp mười lần so với trồng cọ để sản xuất cùng một lượng dầu. Việc chuyển sang dùng dầu đậu nành sẽ khiến nhiều đất đai bị tàn phá hơn và động vật hoang dã cũng mất đi môi trường thích hợp để sinh sống.

Nhưng việc khai thác dầu cọ có thể thay đổi để phát triển một cách bền vững hơn. Cùng xem qua một số doanh nghiệp và tổ chức tại Nhật đang thực hiện điều này như thế nào.

The Borneo Conservation Trust Japan

The Borneo Conservation Trust Japan là một tổ chức phi lợi nhuận được chứng nhận (NPO), đã tiến hành các hoạt động bảo tồn đa dạng sinh học ở Borneo trong 15 năm. Họ đang nỗ lực để đảm bảo dầu cọ có thể tiếp tục được sản xuất và sử dụng theo cách thân thiện với môi trường. 

Một trong những vấn đề lớn ở đồn điền cọ là họ đang chia cắt các khu rừng mưa nhiệt đới. Sự phân mảnh này ảnh hưởng đến tuyến đường di cư thường xuyên của voi Borneo khiến chúng mất nơi cư trú, phải đi vào khu nhà ở của dân để kiếm thức ăn, dẫn đến phá hoại mùa màng.