Rừng trong văn hóa dân gian Nhật Bản

Là đất nước được bao bọc bởi những khu rừng rậm với đa dạng thực vật, rừng và cây cối không chỉ hiện diện trong đời sống thường nhật mà còn đóng vai trò đặc biệt trong văn hóa và tín ngưỡng dân gian của người dân Nhật Bản.

Từ xa xưa, người Nhật đã sống nương tựa vào rừng. Rừng cho thức ăn nuôi dưỡng con người, cho gỗ làm nhà, cho củi để sưởi ấm trong những ngày giá rét. Vì vậy, người Nhật luôn dành một sự tôn kính đặc biệt cho rừng và tự nhiên với niềm tin rằng mỗi khu rừng, mỗi ngọn núi đều có một vị thần cai trị và bảo hộ nơi đó. Cùng với sự khắc nghiệt và bí ẩn của mình, những khu rừng cũng đóng vai trò quan trọng trong đời sống tín ngưỡng và văn hoá dân gian của xứ Phù Tang từ xưa đến nay.

Cây thiêng Shinboku

Trong Thần đạo Shinto, người ta tin rằng những cây cổ thụ hơn trăm năm tuổi là nơi cư ngụ của thần linh. Vì vậy, những cây này được cho là thân thể của những vị thần (神体 - shintai) và thường được gọi là Shinboku (神木 - Thần Mộc). Những cây thiêng này thường được quấn quanh thân bằng shimenawa - sợi dây thừng bện từ rơm dùng để đánh dấu những nơi linh thiêng trong Thần đạo.

Ở Nhật Bản, có rất nhiều đền thờ Thần đạo được xây dựng trong những khu rừng hay ngọn núi có nhiều cây thiêng. Người ta tin rằng, những cây thiêng Shinboku này tạo thành một hàng rào thần thánh (himorogi - 神籬) bao quanh và bảo vệ sự linh thiêng của các đền thờ. Những khu rừng đó được gọi là rừng thiêng Chinju no Mori. Khi đến thăm những khu rừng thiêng này, người Nhật có một quy tắc để tỏ lòng tôn kính và tránh quấy nhiễu sự thiêng liêng của khu rừng.

“Không ai rời khỏi lối mòn để dẫm lên thảm rừng; không ai hái lá hay hạt từ cây; và cũng không ai mang bất cứ thứ gì ra khỏi khu rừng - ngay cả lá rụng cũng phải được để nguyên trên mặt đất.”

Truyền thuyết dân gian Nhật Bản gắn liền với rừng và cây cối

Bởi vẻ âm u huyền bí của rừng sâu mà từ xa xưa, người Nhật tin rằng những khu rừng cổ với các cây thiêng là cánh cổng dẫn đến Yomi no Kuni (黄泉の国) - thế giới bên kia. Vì vậy mà trong kho tàng truyền thuyết dân gian của Nhật Bản, có không ít những câu chuyện về các linh hồn hoặc yokai (yêu quái) gắn liền với rừng rậm và cây cối.

totoro — Những truyền thuyết dân gian về rừng rậm đã truyền cảm hứng cho nhiều bộ phim của đạo diễn Miyazaki Hayao, đơn cử là Totoro - vị thần cai quản khu rừng nơi gia đình Kusakabe chuyển đến.

Kodama (木魂)

Trong văn hóa dân gian Nhật Bản, Kodama (木魂 - Mộc Linh) là những linh hồn trú ngụ trong cây. Theo truyền thuyết Kodama có hình dáng như những quả cầu phát sáng lơ lửng trong rừng, hoặc đôi khi có hình dáng mơ hồ giống con người.

Các Kodama thường cư ngụ tại một thân cây nhưng có thể di chuyển tự do từ cây này sang cây khác để bảo vệ, canh gác và duy trì sự cân bằng tự nhiên của khu rừng. Người ta cho rằng, tiếng của một thân cây ngã xuống chính là tiếng khóc than của các Mộc Linh. Và nếu thân cây nơi Kodama cư ngụ bị đốn hạ, máu sẽ chảy ra và Kodama sẽ tan biến.

Với người Nhật, Kodama được tôn kính như những vị thần của cây cối và là người bảo vệ khu rừng. Những linh hồn này sẽ ban phước cho vùng đất xung quanh khu rừng nơi người dân sinh sống. Và nếu dân làng tìm thấy một cái cây được cho là nơi Kodama cư ngụ, họ sẽ đánh dấu bằng cách quấn một sợi thừng linh thiêng shimenawa quanh cây để tránh cây bị chặt hạ.

Tengu (天狗)

Đã bao giờ bạn dạo bước trong một khu rừng và nghe âm thanh như tiếng của một thân cây lớn đang đổ xuống, đi cùng với một cơn gió mạnh chưa? Theo truyền thuyết, khi những người tiều phu lên núi đốn củi qua đêm, họ thường nghe âm thanh của cây bị chặt và đổ xuống đất, phát ra từ sâu trong núi vào đêm khuya. Thỉnh thoảng, họ còn nghe thấy tiếng hét “Ikuzo!” (câu nói được tiều phu dùng để thông báo cây sắp đổ). Tuy nhiên vào buổi sáng, họ không tìm thấy bất kỳ bằng chứng nào cho sự việc tối hôm trước, ngay cả một dấu vết chặt cây cũng không.

Người Nhật gọi hiện tượng đó là Tengu-daoshi (天狗倒し) - một trò đùa nghịch ngợm của Tengu - yêu quái nổi tiếng trong văn hóa dân gian Nhật Bản. Ngày nay, Tengu được xem như một vị thần bảo vệ khu rừng nơi họ sinh sống. Những người tiều phu trước khi đốn củi tại khu rừng của Tengu thường sẽ dâng bánh gạo mochi hoặc một loại cá đặc biệt gọi là okoze như một lễ vật để xoa dịu vị thần này.

Mori-dono/Moidon (森殿)

Mori-dono được viết từ hai chữ Kanji "森" (mori) - rừng và "殿" (dono) - hậu tố dùng để gọi bậc bề trên như các vị lãnh chúa thời xưa. Người Nhật dùng từ này để gọi những cây cổ thụ to lớn lâu năm trong rừng.

Người ta tin rằng từ thuở hồng hoang, trước khi bất kỳ tôn giáo nào xuất hiện ở Nhật Bản, những cây đại thụ này là các vị thần cai quản vùng đất tại nơi cây bắt rễ. Vì vậy, người Nhật cổ đại đã tôn thờ Mori-dono như những vị thần, nhưng đồng thời cũng kinh sợ chúng. Họ cho rằng Mori-dono là một vị thần nghiêm khắc, dễ nổi giận và ban lời nguyền nhiều hơn phước lành.

Những ai cầu xin quá nhiều, hoặc vặt lá cây, hoặc lượm nhặt cành rụng về làm củi, sẽ bị trừng phạt bằng đủ loại bệnh tật như ngứa ran hoặc bỏng rát trên da. Thậm chí chỉ cần chạm vào thân cây thôi cũng có thể khiến bạn rước họa vào thân, vì thế người dân trong vùng thường rất cẩn trọng, tránh xa những cây Mori-dono trừ dịp lễ hội.

Một số cây Mori-dono ngày nay vẫn được thờ cúng tại tỉnh Kagoshima. Trước kia, vào tháng 11 âm lịch, người dân thường nấu xôi đỏ và dựng heisoku (cây gậy phép dùng trong các nghi lễ của Thần đạo) để cúng tế Mori-dono. Ngoài thời điểm lễ hội, nơi đây được coi là chốn linh thiêng và đáng sợ, dân làng tuyệt đối tránh lại gần. Tương truyền rằng nếu ai mang một chiếc lá về nhà, hoặc lấy bất kỳ phần nào của cây Mori-dono đem về làm củi đốt, người đó sẽ phải hứng chịu lời nguyền của nó.

Để khám phá thêm những điều thú vị về văn hóa rừng của người Nhật, mời bạn theo dõi các bài viết cùng chuyên mục trong Chuyên đề Rừng tháng 6 nhé!

kilala.vn