Nghệ thuật tái sinh vải vụn với kỹ thuật dệt Sakiori

Trong thời đại mà thời trang nhanh đang bùng nổ, những bộ quần áo cũ, không còn mặc vừa, lỗi mốt, tựu trung là không được dùng đến thường nhận một vé đi thẳng ra bãi rác, vừa lãng phí lại vừa gây ô nhiễm môi trường. Thay vì vứt đi, bạn có thể tái sử dụng chúng và tạo ra những bộ quần áo mới với kỹ thuật dệt Sakiori - nghệ thuật tái sinh vải vụn của người Nhật.

Cái tên Sakiori được ghép từ “saku” (裂く) - nghĩa là xé ra, và “oru” (織る) - nghĩa là dệt. Đây là kỹ thuật dệt tái chế, trong đó vải vụn hoặc vải từ quần áo cũ không dùng nữa sẽ được xé thành sợi để dệt nên những tấm vải mới.

Nguồn gốc của kỹ thuật dệt Sakiori

Trước khi vải bông cotton xuất hiện tại Nhật, người dân thường chủ yếu sử dụng sợi asa (loại sợi có nguồn gốc từ cây gai dầu - hemp hay đay - ramie) để dệt vải. Lụa thì đắt đỏ và thường chỉ giới quý tộc mới dùng làm trang phục. Đến thời Edo thì vải bông bắt đầu phổ biến và cây bông cũng được trồng ở nhiều nơi trên khắp Nhật Bản.

Xem thêm: Lịch sử nghề dệt xứ Phù Tang

Tuy nhiên, ở những vùng lạnh giá phía Bắc, vải bông rất quý giá và khá đắt đỏ với người dân vì cây bông không trồng được trong khí hậu lạnh. Vải bông thì có ưu điểm là giữ ấm tốt hơn vải gai dầu hoặc đay, vốn nổi bật về độ thoáng mát. Các tàu buôn chở hàng Kitamaebune bắt đầu chở vải bông cũ đã qua sử dụng, thường là vải vụn, đến các vùng này và bán lại cho người dân nơi đây với giá rẻ hơn. Sau đó, họ sẽ dùng vải đó chắp vá lại thành một chiếc áo mới - gọi là boro.

vải-boro — Boro là loại vải chắp vá từ nhiều mảnh vải vụn. Ảnh: Wikimedia

Đến khi vải bị sờn quá mức và không thể chắp vá được nữa, người ta sẽ tháo chỉ và xé vải thành những dải sợi. Sau đó, những dải sợi này sẽ được dùng làm sợi ngang, lấy sợi asa rẻ tiền làm sợi dọc và dệt thành những tấm vải mới. Đây chính là nguồn gốc của kỹ thuật dệt Sakiori.

van-vai-sakiori — Cận cảnh vân vải dệt bằng kỹ thuật Sakiori. Ảnh: Bảo tàng Dệt may Cổ đại Nhật Bản

Vẻ đẹp giản dị của vải dệt Sakiori

Phương pháp dệt Sakiori tạo ra loại vải dày dặn, bền chắc, có thể chống chọi với khí hậu lạnh giá ở phía Bắc và không dễ bị sờn dù mưa gió khắc nghiệt. Nhờ độ bền cao, trang phục làm từ vải Sakiori từng rất phổ biến trong tầng lớp nông dân, tiều phu, ngư dân hay những người thường xuyên lao động ngoài trời.

ao-khoac-lam-tu-vai-det-sakiori — Một chiếc áo khoác happi làm từ vải dệt Sakiori vào thời kỳ Taisho. Ảnh: Bảo tàng Nghệ thuật Honolulu

Trong các thôn làng ở vùng nông thôn, nơi vải mới thì khó kiếm mà lại còn đắt đỏ, Sakiori dần đi vào đời sống như một nếp sống tiết kiệm và bền vững. Với kỹ thuật dệt đơn giản, những người phụ nữ trong gia đình cũng đảm nhiệm công việc này. Sau một ngày dài làm việc, họ ngồi lại bên khung cửi và bắt đầu “thổi hồn” vào những sợi vải vụn để làm nên những chiếc áo mới cho gia đình.

Để làm nên một tấm vải dệt Sakiori, đầu tiên người ta sẽ xé hoặc cắt các tấm vải vụn hoặc từ quần áo cũ thành các dải sợi rộng khoảng 1-2cm. Các sợi vải sẽ được cắt liền mạch hoặc cắt rời tùy theo sản phẩm định làm.

xe-vai — Quá trình làm nên một tấm vải Sakiori bắt đầu từ việc... xé vải. Ảnh: Makimaki Hanamaki

nuki-sakiori — Các quả bóng Nuki từ sợi vải đã xé. Ảnh: Makimaki Hanamaki

Các dải sợi vải dài sẽ được cuộn lại thành những quả bóng gọi là Nuki, sau đó quấn vào thoi và bắt đầu dệt trên khung cửi như sợi dệt bình thường. Những tấm vải Sakiori có vân vải độc đáo, pha trộn nhiều màu sắc từ những sợi vải vụn khác nhau, tạo nên một nét thẩm mỹ rất riêng, mang vẻ đẹp giản dị đặc trưng của nghệ thuật thủ công dân gian Mingei.

Tinh thần Mottainai gửi gắm trong vải dệt Sakiori

Khi tấm vải Sakiori cũ đi, người ta tiếp tục xé nhỏ để bện thành dây Kumihimo (組み紐), dùng làm quai gùi hay đai buộc áo. Cuối cùng, khi dây đã mòn, người ta châm lửa để dây cháy chậm, tạo khói xua côn trùng khi đi làm đồng. Cháy xong, tro thì trả lại cho đất, nuôi dưỡng mùa màng - kết thúc vòng đời của một tấm vải trong một chu trình sống hài hòa giữa con người và thiên nhiên.

Mỗi tấm vải Sakiori đại diện cho tinh thần “mottainai” - triết lý sống “không lãng phí và trân trọng từng thứ dù là nhỏ nhặt nhất” đã được truyền lại qua biết bao thế hệ người Nhật. Người Nhật thường truyền dạy con cái rằng: “Nếu một mảnh vải vẫn đủ để gói ba hạt đậu đỏ thì không bao giờ được vứt đi.”

sakiori-mottainai — Hiệp hội dệt Sakiori Asunaro tại Nhật thường xuyên tổ chức các hoạt động trải nghiệm dệt vải và truyền tải vẻ đẹp của Sakiori. Ảnh: Makimaki Hanamaki

Theo thời gian, vải dệt Sakiori được nâng tầm thành nghề thủ công truyền thống trong số các ngành thủ công mỹ nghệ dân gian Nhật Bản. Các nghệ nhân luôn không ngừng trau dồi và cải tiến kỹ thuật, tạo ra những tấm vải Sakiori vừa tinh xảo và bền chắc, vừa giàu giá trị văn hóa đúc kết qua hàng trăm năm.

sakiori-ngày-nay — Ứng dụng của vải dệt Sakiori trong các sản phẩm đương đại.

Ngày nay, những tấm vải dệt Sakiori truyền thống được thổi một làn gió mới với các thiết kế đương đại, dần được công nhận và săn đón rộng rãi cả trong Nhật Bản và quốc tế. Vải dệt Sakiori lại một lần nữa trở về với cuộc sống thường nhật qua những sản phẩm như thảm, túi xách, quần áo hay đồ dệt trang trí, mang lại sức sống đầy nghệ thuật cho ngành thủ công và tiếp nối một di sản văn hóa truyền thống cùng một triết lý sống hướng đến sự bền vững trường tồn.

Mời bạn khám phá những câu chuyện về nghệ thuật dệt xứ Phù Tang tại Chuyên đề tháng 9.

kilala.vn