Kamakura-bori: Nghệ thuật điêu khắc sơn mài hơn 800 năm tuổi tại Nhật Bản

Kamakura-bori là nghệ thuật điêu khắc sơn mài truyền thống của Nhật Bản, bắt nguồn từ thời kỳ Kamakura. Với đặc trưng là phong cách chạm khắc phóng khoáng, mạnh mẽ cùng kỹ thuật sơn mài tinh xảo, Kamakura-bori luôn giữ vững vị thế trong lịch sử ngành thủ công Nhật Bản suốt hơn 800 năm qua. 

Nguồn gốc của nghệ thuật điêu khắc Kamakura-bori

Vào thời kỳ Kamakura (1185-1333), cùng với sự du nhập của Phật giáo Thiền Tông, nhiều món đồ thủ công mỹ nghệ tinh xảo của nhà Tống cũng đặt chân đến Nhật Bản. Trong số đó, có các món đồ điêu khắc sơn mài được người Nhật gọi là Tsuishu (堆朱 - sơn son) và Tsuikoku (堆黒 - sơn mài đen). Những món đồ này được tạo ra bằng cách phủ nhiều lớp sơn mài chồng lên gỗ, rồi điêu khắc hoa văn tinh xảo lên bề mặt sơn dày. Vì mất nhiều thời gian cũng như đòi hỏi kỹ năng chạm khắc lành nghề, các đồ thủ công sơn mài vô cùng quý giá và đắt tiền vào thời đó. 

Sau đó, những vật dụng này đã truyền cảm hứng cho các Busshi (仏師) - những nghệ nhân điêu khắc Phật giáo tại Nhật Bản. Họ bắt đầu sáng tạo các loại đồ thờ gỗ được chạm khắc và phủ sơn mài, mô phỏng lại phong cách trang trí của Trung Hoa. Tuy nhiên, nhiều nghệ nhân không áp dụng phương pháp của Trung Quốc mà thay vào đó, họ sáng tạo ra Kamakura-bori (鎌倉彫) - phương pháp điêu khắc rồi mới phủ sơn mài. 

Đặc trưng của nghệ thuật điêu khắc Kamakura

Ban đầu, các tác phẩm điêu khắc Kamakura-bori chủ yếu là vật dụng thờ cúng trên bàn thờ Phật. Vì vậy, Kamakura-bori đặc biệt gắn liền với văn hóa Phật giáo, với các họa tiết đặc trưng như hoa sen hay hoa cúc. Ngoài ra, những họa tiết mang đậm văn hóa truyền thống của Nhật như Karakusa, mây phù vân, quả hồng hay hoa mẫu đơn cũng được ưa chuộng.  

Bên cạnh đó, dưới ảnh hưởng từ những chuẩn mực thẩm mỹ của chế độ Mạc phủ thời bấy giờ, các tác phẩm điêu khắc Kamakura-bori được chạm khắc sống động, đầy mạnh mẽ và phóng khoáng, làm nổi bật vẻ đẹp của chất liệu gỗ mộc mạc mà không cần màu sắc cầu kỳ. 

Sang thời Edo (1603-1868), cùng với sự phát triển mạnh mẽ của trà đạo, nhu cầu về các loại hộp đựng trà, hộp hương, khay hương cũng nhiều hơn. Vào thời điểm này, các đồ dùng sơn son thếp vàng Maki-e đã đạt đến độ tinh xảo bậc nhất, song Kamakura-bori vẫn rất được yêu thích bởi vẻ đẹp mộc mạc và thanh nhã, phù hợp với tinh thần Wabi-Sabi và Iki đang nở rộ lúc bấy giờ. 

Quy trình sản xuất đồ sơn mài truyền thống Kamakura-bori

Các loại gỗ được sử dụng trong đồ chạm khắc Kamakura-bori thường là gỗ cây du hay gỗ bạch quả, nhưng được dùng nhiều nhất là gỗ katsura (cây liên hương Nhật Bản). Sau khi khai thác, gỗ katsura được để khô trong 6 tháng đến một năm. Tùy theo mục đích sử dụng, khối gỗ sẽ được gia công thô và tạo hình phù hợp.