Ikebana - Nghệ thuật thổi “hồn” cho hoa

Vì Ikebana đòi hỏi về mặt tinh thần cũng nhiều như sự tinh tế về tính thẩm mỹ, nên người cắm hoa phải thật toàn tâm toàn ý thì mới có thể bày tỏ lòng trân quý sâu sắc của mình đối với vẻ đẹp của tự nhiên. Chính vì vậy, Ikebana không chỉ là một hình thức nghệ thuật có thể tự do thể hiện mà còn là một trong những phương pháp rèn luyện tính cách thanh lịch và phong nhã. 

Cũng như nhiều loại hình nghệ thuật truyền thống khác, Ikebana vẫn cho phép sự tự do sáng tạo và thể hiện nhưng vẫn phải tuân theo những ràng buộc về nguyên tắc và hình thức vốn bắt nguồn từ một truyền thống lịch sử lâu dài. Chính nhờ sự lưu truyền của những quy tắc và giới hạn này mà người cắm hoa Ikebana ngày nay cần phải nỗ lực thêm rất nhiều thì mới có thể “đắc đạo” Ikeabana. 

Nguồn gốc và lịch sử

Ikebana vốn bắt nguồn từ phong tục dâng hoa cho bàn thờ Phật ở Nhật Bản. Khi du nhập vào Nhật Bản từ Trung Quốc đại lục khoảng năm 538, Phật giáo đã nhanh chóng được tiếp nhận trong mọi lĩnh vực đời sống, từ hệ thống niềm tin cho đến lối sống, văn hóa nghệ thuật. Trong thế kỷ 13 và 14, khi Phật giáo đã lan truyền rộng rãi ở Nhật thì việc xây một hốc tường kiến trúc trong nhà để phục vụ việc thờ cúng đã trở nên phổ biến. 

Những hốc tường này, gọi là Tokonoma, ban đầu được dùng để treo hình tượng Phật và đặt hoa cúng. Tuy nhiên, theo thời gian, Tokonoma ngày càng ít liên quan đến tôn giáo và bắt đầu mang tính trang trí nhiều hơn. Tranh vẽ, cuộn thư pháp và đồ cổ dần dần thay thế cho các hình tượng Phật và chiếm lĩnh Tokonoma. Cuối cùng việc cắm hoa trong hốc tường đã phát triển thành một loại hình nghệ thuật và mất dần liên kết với tôn giáo ban đầu của mình. 

Lúc bấy giờ, Tokonoma bắt đầu được xem là nơi trưng bày các tác phẩm nghệ thuật và đóng vai trò là “trung tâm của ngôi nhà”. Nét quyến rũ của hoa cắm trong Tokonoma theo từng mùa cũng dần được gia chủ quan tâm và chăm chút nhiều hơn, với mục đích thu hút sự ngưỡng mộ của khách đến thăm nhà. 

Thực hành Ikebana

Khác với nghệ thuật cắm hoa phương Tây, Ikebana không đặt trọng tâm vào việc thu thập và sắp xếp hoa nhiều màu sắc, mà thay vào đó là những bộ phận ít dùng đến như thân, cành và lá. Ikebana đề cao hình dáng tổng thể, đường nét và hình thức sắp xếp.

Thẩm mỹ tối giản cũng thường được áp dụng trong Ikebana. Đây là phương thức dùng một số lượng hoa tối thiểu để tạo ra những thiết kế đơn giản mà thanh lịch. Theo hình học tam giác, cắm hoa Ikebana thường có ba điểm chính, tượng trưng cho Trời - Đất - Người hoặc Mặt trời - Mặt trăng - Trái đất.

Vì Ikebana bao gồm cả khía cạnh tinh thần nên các học viên Ikebana được yêu cầu phải giữ im lặng trong khi cắm hoa. Sự im lặng có thể giúp người cắm nhận thức sâu sắc hơn những nét đẹp của tự nhiên mà thường bị bỏ qua trong cuộc sống hối hả và bận rộn.

Thông qua Ikebana, con người cũng cảm thấy gần gũi hơn với thiên nhiên và học cách trở nên kiên nhẫn, khoan dung với những ý kiến khác biệt. Ngoài ra, Ikebana còn được xem như là một cách để thư giãn trí óc, cơ thể và tâm hồn.

Trường Ikebana và phong cách

Ở Nhật hiện nay có rất nhiều trường dạy Ikebana, mỗi nơi có một thế mạnh riêng và đào tạo học viên ứng dụng một loạt phong cách Ikebana khác nhau. Trong đó, trường Ikenobo ra đời cách đây 500 năm được xem như là trường dạy Ikebana cổ xưa nhất. Trường Ikenobo được xây dựng bởi một vị thầy tu tại ngôi đền Rokkakudo ở Kyoto. Ông được xem là người có tay nghề rất cao trong nghệ thuật cắm hoa mà các thầy tu khác phải đi từ rất xa đến để được ông hướng dẫn. Bởi vì ông sống bên cạnh một cái hồ nên tên gọi "Ikenobo" - có nghĩa là “hồ” trong tiếng Nhật - cũng được gắn liền với vị thầy tu này.

Trong suốt chiều dài lịch sử của Ikebana, các phong cách sắp xếp hoa cũng ngày càng trở nên phát triển và tiến hóa. Trong phần sau đây, chúng ta sẽ tìm hiểu về một vài trong số các phong cách Ikebana nổi bật nhất.

Rikka

Ra đời vào thời Muromachi trong thế kỷ 15, Rikka được xem như là nền tảng của Ikebana, những phong cách khác cũng dựa vào đó mà phát triển. Rikka là một trong những phong cách cổ xưa nhất và thường được xem là chính thống nhất trong hầu hết các phong cách Ikebana.

Cắm hoa theo phong cách Rikka cổ điển phải tuân thủ những quy định cực kỳ nghiêm ngặt, nhất là về hình thức sắp xếp tổng thể. Sử dụng các kỹ thuật đặc biệt như dây chằng, Rikka thường có chín thân trung tâm được gọi là Yakueda.

Bình cắm hoa theo phong cách Rikka thường có chiều cao từ 20 đến 30cm. Trong đó, mỗi Yakueda sẽ có một chức năng cụ thể, và điểm xuất phát từ một đường tưởng tượng chạy qua trung tâm của bình hoa. Chiều dài, vị trí và độ dài của mỗi Yakueda sẽ phụ họa và hỗ trợ các Yakueda khác để tạo nên một sự sắp xếp hài hòa về mặt tổng thể.

Trong một bình hoa Rikka mẫu mực, các thân cây phải đạt được hiệu ứng hình ảnh của một đường thẳng đứng rõ ràng và đơn nhất mọc lên từ trung tâm của Kenzan - vòng nẹp cố định các thân. Hiệu ứng này được gọi là Mizugiwa, dịch ra có nghĩa là "mép nước".

Shoka