Shakkei - Nghệ thuật “mượn cảnh” trong những khu vườn Nhật Bản

Những phiến đá được sắp đặt một cách hoàn hảo, những bụi cây được cắt tỉa công phu cạnh một hồ nước trong veo, cả khung cảnh như hòa làm một với phong cảnh non nước sơn thủy ở phía xa. Đó chính là Shakkei - một kỹ thuật tạo cảnh quan cổ xưa, biến khu vườn trở thành một phần nằm trong bức tranh thiên nhiên hùng vĩ.

Nguồn gốc của Shakkei

Shakkei là một kỹ thuật làm vườn lâu đời ở Nhật Bản. Người Nhật từ xưa đã biết cách phối cảnh khu vườn của mình sao cho hòa hợp với khung cảnh thiên nhiên. Một số nhà sử học cho rằng những nguyên lý cơ bản của kỹ thuật này đã được đề cập trong quyển Tác Đình Kỷ (作庭記 - Sakuteiki), quyển tàng thư cổ nhất về nghệ thuật làm vườn Nhật Bản, được viết từ thế kỉ 11.

Tuy nhiên, khi đó chưa xuất hiện từ ngữ nào dùng để gọi kỹ thuật này. Thuật ngữ “Shakkei - 借景” được cho là có nguồn gốc từ Trung Hoa, được ghép từ hai chữ “Tá - 借” và “Cảnh - 景”, nghĩa đen là “mượn phong cảnh”.

Một số ý kiến cho rằng, kỹ thuật Shakkei được du nhập vào Nhật Bản trong thời kỳ Asuka (538-710) và phát triển mạnh mẽ trong thời kỳ Muromachi (1336-1573) do ảnh hưởng của Phật giáo. Sau đó, kỹ thuật làm vườn này đạt đến đỉnh cao và trở nên phổ biến trong thời kỳ Meiji (1868-1912) và Taisho (1912-1926), khoảng giữa thế kỷ 19 đến đầu thế kỷ 20.

Vậy “Shakkei” là gì?

Tóm gọn lại, Shakkei là nghệ thuật sắp đặt, thiết kế cảnh quan khu vườn sao cho khung cảnh liền mạch và hòa quyện với cảnh sắc của các yếu tố tự nhiên xung quanh. Và khi nhà thiết kế “mượn cảnh”, những yếu tố được “mượn” phải giữ được sự sống động vốn có của nó. Chẳng hạn như núi Hiei thường được các nhà thiết kế Nhật Bản “mượn” để lồng ghép trong những khu vườn tại Kyoto, tiêu biểu là Biệt thự Hoàng gia Shugakuin và chùa Entsuji. 

Trái ngược với phong cách thiết kế khuôn mẫu, góc cạnh thường thấy ở các khu vườn châu Âu, mục đích của Shakkei là tránh sự phô trương quá mức trong thiết kế, đồng thời mang đến hiệu quả đánh lừa thị giác khiến người xem có cảm giác rằng những yếu tố tự nhiên bên ngoài thực chất là một phần của khu vườn.

Ngoài việc tránh sự cầu kỳ, kỹ thuật này còn giúp tiết kiệm chi phí nhờ tận dụng những gì sẵn có trong tự nhiên, tạo nên cảm giác hòa hợp giữa con người và thiên nhiên - đặc điểm cốt lõi làm nên vẻ đẹp đặc trưng của những khu vườn Nhật Bản.