Rokkoyo: 6 lò gốm cổ xưa làm nên linh hồn của gốm Nhật Bản

Khởi đầu từ những món đồ đất nung thô sơ thời tiền sử, đồ gốm Nhật Bản đã không ngừng phát triển, lĩnh hội vô vàn kỹ thuật trên khắp các lục địa Á - Âu. Để rồi từ đó, gốm Nhật đã hình thành cho mình một bản sắc riêng, mộc mạc, giản dị nhưng tinh tế, gói gọn linh hồn của đất và óc duy mỹ đã thấm nhuần trong đời sống tinh thần của con người Nhật Bản từ ngàn xưa. Trong dòng chảy lịch sử ấy, Rokkoyo - 6 lò gốm cổ hơn ngàn năm tuổi, được xem là những cái nôi tạo nên các dòng gốm Nhật vang danh thế giới. 

Rokkoyo - cái nôi của đồ gốm Nhật Bản 

Đồ gốm Nhật Bản từ lâu đã nổi tiếng thế giới với đa dạng trường phái và phong cách đặc trưng từ hàng ngàn làng gốm trải dài trên khắp đất nước. Trong số đó, có 6 lò gốm cổ đại đã tồn tại được hơn một thiên niên kỷ. Vào năm 1948, nhà nghiên cứu Koyama Fujio đã phát hiện ra 6 vùng làm gốm có lịch sử lâu đời này và gọi chung là Rokkoyo (六古窯 - Lục Cổ Diêu), gồm có: Shigaraki, Seto, Echizen, Tokoname, Tamba và Bizen. Đây là những nơi đã đặt nền móng phát triển cho các phong cách gốm đặc trưng và lừng danh của Nhật Bản cho đến ngày nay. 

Các vùng này đều sở hữu những điều kiện lý tưởng để phát triển nghề gốm: nguồn đất sét dồi dào với chất lượng cao, địa hình đồi núi thích hợp để xây dựng các lò nung truyền thống và rừng tự nhiên trù phú cung cấp nguồn củi đốt lò dồi dào. Đây cũng là nơi hội tụ các nghệ nhân lão làng dày dặn kinh nghiệm, thu hút các nghệ nhân trẻ từ khắp nơi đến học nghề. Nhờ đó mà di sản ngàn năm của nghề gốm Nhật Bản đã được truyền thừa và phát triển bền vững cho đến ngày nay. Đến năm 2017, cả sáu lò nung cổ này đều đã được công nhận là Di sản Nhật Bản. 

Cùng Kilala đào sâu chi tiết về Rokkoyo - 6 lò gốm cổ của Nhật Bản nhé! 

Gốm Shigaraki - tỉnh Shiga

Khi nhắc đến gốm Shigaraki (Shigaraki-yaki), người ta sẽ nghĩ ngay đến những bức tượng gốm Tanuki nổi tiếng. Được cho là xuất hiện từ giữa thời kỳ Kamakura (1185-1333), đồ gốm Shigaraki thuộc dòng gốm sành Yakishime - gốm nung ở nhiệt độ cao và không tráng men. 

Điều làm nên sự đặc biệt của gốm Shigaraki nằm ở loại đất sét được hình thành từ trầm tích của hồ Biwa cổ đại, có hàm lượng sắt cao, chứa nhiều đá granit và ryolit phong hóa tích tụ qua hàng triệu năm. Nhờ đó mà đất sét Shigaraki rất dẻo và dính chắc, thích hợp để làm đồ gốm có kích thước lớn và dày như bình hoa, tượng lớn, cho đến những món trà cụ hay đồ trang trí tinh xảo. 

Khi nung không tráng men, loại đất sét này mang lại cho đồ gốm Shigaraki các gam màu đất ấm đặc trưng như màu nâu đỏ, màu be hoặc hồng. Lớp tro củi cháy rơi xuống trong quá trình nung tạo một lớp men tự nhiên có màu xanh nhạt lấp lánh cho sản phẩm. Còn những hạt đá tràng thạch (fenspat) có trong đất sét khi nóng chảy sẽ hình thành những hạt thủy tinh màu trắng xuất hiện trên bề mặt, mang lại cho đồ gốm Shigaraki vẻ mộc mạc tự nhiên, đơn giản mà tinh tế. 

Gốm sứ Seto - tỉnh Aichi

Có nguồn gốc từ làng gốm cổ Sanage của tỉnh Aichi, Seto là một trong số những lò nung cổ đại hiếm hoi trên thế giới đã duy trì hoạt động sản xuất liên tục suốt hơn 1.000 năm. Nơi đây cũng là một trong số ít vùng tại Nhật Bản sản xuất cả gốm lẫn sứ. Đồ gốm Seto có lịch sử từ cuối thời Heian (794-1185), trong khi sản xuất đồ sứ bắt đầu vào thế kỷ 19.

Người Nhật thường nói “không có gì mà Seto không làm được”, từ bát đĩa, gốm sứ kiến trúc, cho đến các dòng gốm sứ kỹ thuật cao ứng dụng trong vật liệu công nghiệp. Do đó mà nơi đây được mệnh danh là “cái nôi của gốm sứ Nhật Bản”. 

Gốm Seto (Seto-yaki) đặc trưng bởi sắc trắng thanh nhã ngay cả khi chưa phủ men, trông tựa như men ngọc (celadon) và sứ trắng Trung Hoa, nhờ vào loại đất sét Kibushi và Gairome được khai thác tại các mỏ đất địa phương. Đây đều là những loại đất chịu nhiệt tốt, có độ dẻo cao và hầu như không chứa sắt, giúp cho gốm đạt được sắc trắng thuần khiết.

Tận dụng ưu điểm đó, các nghệ nhân đã kết hợp với các nguyên liệu và kỹ thuật tráng men đa dạng như men tro gỗ, men oxit sắt, men Shino, men xanh đồng và men trong suốt. Ngoài ra, Seto còn nổi tiếng bởi kỹ thuật vẽ họa tiết lên nền trắng bằng sắc tố cobalt, tạo nên màu xanh lam nổi bật làm nên tên tuổi của Seto-yaki. 

Gốm Tokoname - tỉnh Aichi

Cũng xuất phát từ làng gốm cổ Sanage, nhưng gốm Tokoname (Tokoname-yaki) chọn cho mình một hướng đi riêng với gốm đỏ Shudei (朱泥). Mặc dù sử dụng kỹ thuật nung lửa lớn không tráng men Yakishime, nhưng gốm đỏ Tokoname mịn và bóng đến mức gần như chạm ngưỡng chất sứ. 

Người ta tin rằng hàm lượng oxit sắt trong đất sét Tokoname giúp làm dịu vị đắng chát của trà, và làm cho hương trà tròn trịa hơn, đặc biệt là trà Sencha. Do đó mà ấm trà gốm đỏ Tokoname Kyusu là một trong những sản phẩm chủ lực của Tokoname.

Chiếc ấm nổi tiếng bởi sự tinh xảo và tỉ mỉ trong từng chi tiết: nắp ấm vừa khít, thân nhẹ, cầm nắm thoải mái và miệng rót tạo ra dòng chảy rất đẹp và êm, sánh ngang với dòng ấm Tử Sa của Trung Hoa. Kỹ thuật làm ấm Tokoname cũng đã được công nhận là Di sản Văn hoá Phi vật thể quan trọng của Nhật.