Buổi đầu của đường sắt Nhật Bản

Với mạng lưới đường sắt trải rộng khắp đất nước, hệ thống tàu nổi tiếng chính xác đến từng giây, và đặc biệt là Shinkansen – một kỳ quan công nghệ mang tính bước ngoặt của ngành giao thông vận tải, cho đến ngày nay, đường sắt Nhật Bản vẫn không ngừng khiến cả thế giới phải kinh ngạc. Và tất cả những câu chuyện trên đều bắt nguồn từ cột mốc vào ngày 14/10/1872, khi chuyến tàu hỏa đầu tiên lăn bánh.

Sự ra đời của đầu máy hơi nước

Tuyến đường sắt chạy bằng đầu máy hơi nước đầu tiên trên thế giới được xây dựng tại Anh vào năm 1825, trải dài khoảng 40km, nối giữa thị xã Stockton và thị xã Darlington ở miền Bắc, phục vụ cho việc vận chuyển than từ các mỏ khai thác. 

Tin tức về thành công của nước Anh nhanh chóng truyền đến Hoa Kỳ, và 5 năm sau đó, người Mỹ cũng đưa vào hoạt động tuyến đường sắt chạy bằng tàu hơi nước. Theo sau đó là các quốc gia khác ở châu Âu, trong khoảng những năm 1830 và 1840.

Trước đó, hàng hóa chủ yếu được vận chuyển bằng xe ngựa hoặc sức người, và việc phát minh ra đầu máy hơi nước đã đánh dấu một cuộc cách mạng vận tải, cho phép vận chuyển hàng hóa và hành khách với số lượng lớn. Những ứng dụng rộng rãi của động cơ hơi nước cũng dẫn đến việc cơ giới hóa các nhà máy, và ở các nước phương Tây - đặc biệt là Anh, đã chứng kiến sự trỗi dậy của ngành công nghiệp nặng, hay còn được biết đến là cuộc Cách mạng Công nghiệp.

Tàu hỏa được đưa vào sử dụng ở Nam Mỹ, Châu Phi và Châu Á thông qua các đế quốc lớn. Từ những năm 1840, họ xây dựng đường sắt để củng cố quyền kiểm soát thuộc địa và vận chuyển hàng hóa từ thuộc địa ra nước ngoài.

Những bước chuẩn bị

Lịch sử của đường sắt Nhật Bản bắt đầu vào năm 1867, khi Mạc phủ Edo thỏa thuận cho phép Mỹ thiết lập tuyến đường sắt từ Edo (Tokyo ngày nay) đến Yokohama, bao gồm cả trao quyền quản lý và kinh doanh. Tuy nhiên, sau khi Thiên hoàng Minh Trị lên nắm quyền vào năm 1868, vì quan ngại ảnh hưởng của Mỹ lên tình hình chính trị trong nước mà thỏa thuận trên đã bị hủy bỏ.

Đến năm 1869, chính phủ Minh Trị quyết định xây dựng tuyến đường sắt từ Shimbashi đến Yokohama, do chính quyền đích thân quản lý. Điều này xuất phát từ niềm tin rằng đường sắt sẽ là phương tiện vận tải đường bộ quan trọng, là biểu tượng cho hiện đại hóa và thúc đẩy các mục tiêu "Thực Sản Hưng Nghiệp - 殖産興業" và "Phú Quốc Cường Binh - 富國強兵". Cụ thể bao gồm: thống nhất hệ thống chính trị trên toàn quốc, củng cố sức mạnh quân sự và phát triển các ngành công nghiệp hiện đại.

Chính phủ đã chọn Anh làm quốc gia hỗ trợ về kỹ thuật và tài chính. Một số lý do được cho là:

• Anh là quốc gia khai sinh ra đường sắt, có kỹ thuật cao và phương pháp vận hành hiệu quả.
• Anh có kinh nghiệm phong phú trong việc xây dựng và vận hành đường sắt ở các quốc gia khác.
• Địa hình của Anh rất giống với Nhật Bản.
• Người Anh có các đề xuất tận tâm và mang tính xây dựng về quản lý đường sắt.
• Harry Parks - Đại sứ Anh tại Nhật, là người có quan hệ hữu nghị với Nhật Bản.

Cuộc khảo sát bắt đầu vào ngày 25/04/1870 với sự tham gia của các kỹ sư xây dựng người Anh và lao động Nhật Bản, để xây dựng tuyến đường dài 29km, kết nối nhà ga tại Shimbashi của Tokyo với nhà ga tại Noge Kaigan của Yokohama (tỉnh Kanagawa). Hai địa điểm này được chọn do nằm gần đô thị lớn và gần khu định cư của người nước ngoài.

Việc đặt một tuyến đường ray đơn trên địa hình bằng phẳng, không có chướng ngại vật và chỉ cần vượt qua một con sông được cho là đơn giản và dễ dàng. Tuy vậy, quá trình thi công đã gặp phải những khó khăn liên quan đến quyền sử dụng đất, kiểm soát chất lượng lẫn rào cản ngôn ngữ.

Đoàn tàu đầu tiên lăn bánh

Tổng cộng 10 đầu máy và 58 toa tàu đã được vận chuyển từ Anh đến Nhật vào năm 1871 để sử dụng trên đoạn đường sắt sắp hoàn thành. Mất hai năm rưỡi và chi phí vượt xa dự toán, cuối cùng, vào buổi sáng ngày 14/10/1872, tuyến đường sắt đầu tiên của Nhật Bản chính thức khánh thành trong sự chào đón nồng nhiệt.

Một đầu máy hơi nước gồm chín toa chở Thiên hoàng Minh Trị và các quan chức chính phủ đã khởi hành từ Ga Shimbashi của Tokyo đến Ga Yokohama rồi vòng trở lại. Mỗi chiều như vậy kéo dài 35 phút. Người dân quỳ gối bên đường khi tàu đi qua bốn ga trên tuyến (Shinagawa, Kawasaki, Tsurumi, Kanagawa) và các tàu chiến bắn pháo chào mừng khi tàu đến gần Ga Yokohama.