Kyoiku mama - Nỗi ám ảnh từ những "bà mẹ giáo dục"

Việc thúc ép con cái học hành và kiểm soát quá mức của những Kyoiku mama trở thành nỗi ám ảnh của nhiều trẻ em và thanh thiếu niên, gây nên những tổn thương tâm lý và thể chất nghiêm trọng. 

Kyoiku mama là gì?

Kyoiku mama (教育ママ) dịch theo nghĩa đen là “người mẹ giáo dục”. Đây là một thuật ngữ thể hiện sự cực đoan trong việc nuôi dạy con cái, trong đó các bà mẹ vì quá muốn con mình vào được một ngôi trường tốt (hoặc công ty tốt) mà đặt ra những kỳ vọng vô lý, không ngừng tạo áp lực buộc con cái học hành.

Điều này gây phương hại đến sự phát triển thể chất, xã hội cũng như cảm xúc của đứa trẻ, và cũng là nguyên nhân dẫn đến một số vụ tự tử ở thanh thiếu niên từng được ghi nhận.

Nguồn gốc ra đời

Thuật ngữ Kyoiku mama ra đời vào khoảng đầu thập niên 60. Thời điểm đó, nhiều ông bố làm việc cật lực như những chiến binh trong thời kỳ kinh tế Nhật tăng trưởng cao, vì vậy mà trách nhiệm giáo dục con cái chủ yếu thuộc về các bà mẹ.

Bấy giờ, đa phần phụ nữ Nhật làm nội trợ toàn thời gian sau khi kết hôn. Họ được kỳ vọng sẽ là một lương thê hiền mẫu và đóng vai trò quan trọng nhất trong việc nuôi dạy con trở thành một người thành đạt. Các bà mẹ nỗ lực hết sức để khiến đứa trẻ, đặc biệt là con trai, vượt qua các kỳ thi cần thiết để vào được trung học, đại học.

Kyoiku mama hầu hết tồn tại ở tầng lớp trung lưu thành thị, bởi điều quan trọng đối với những bà mẹ này là phải nâng cao địa vị của con mình trong xã hội và không đánh mất địa vị hiện có. Trái lại, các bà mẹ thuộc tầng lớp lao động không mấy tích cực tham gia vào việc giáo dục con.

Ngày nay, những Kyoiku mama vẫn tồn tại trong xã hội Nhật và biểu hiện thường thấy nhất của họ là cho con đi học từ khi còn quá nhỏ, thúc ép con tham gia nhiều cuộc thi, lớp học ngoại khóa, trung tâm luyện thi khác nhau..., không ngừng tạo những áp lực mà đứa trẻ không gánh vác nổi.

Một số thuật ngữ tương tự

Tiger mom (mẹ hổ): chỉ những bà mẹ nghiêm khắc, kỳ vọng cao, đầu tư rất nhiều để đảm bảo con cái đạt thành tích tốt trong học tập hoặc các hoạt động ngoại khóa như âm nhạc, thể thao. Thuật ngữ này được Giáo sư Amy Chua của Trường Luật Yale nhắc đến trong cuốn hồi ký Battle Hymn of the Tiger Mother năm 2011.

Stage mother (hay stage mom): những người mẹ có xu hướng đòi hỏi đãi ngộ đặc biệt dành cho con mình một cách quá đáng, hoặc tạo áp lực quá mức lên con để buộc chúng thành công, gián tiếp đạt được ước mơ của mình thông qua đứa trẻ.

Helicopter parent (cha mẹ trực thăng): cha mẹ quá quan tâm, lo lắng về những trải nghiệm và vấn đề của con cái nên sẽ giám sát mọi khía cạnh trong cuộc sống con mình, tựa như một chiếc trực thăng "bay lượn trên đầu" đứa trẻ. Từ này xuất hiện vào năm 1969 trong cuốn sách bán chạy Between Parent & Teenager của Tiến sĩ Haim Ginott.

Monster parent (cha mẹ quái vật): các bậc cha mẹ nuôi dạy con cái của họ theo "sự pha trộn kỳ lạ giữa chủ nghĩa độc đoán và sự bảo vệ quá mức". Họ thường xuyên can thiệp vào công việc của trường và việc giảng dạy của giáo viên. Thuật ngữ do nhà giáo dục người Nhật Yoichi Mukoyama đặt ra vào năm 2007.

Hong Kong Kids (hoặc Kong Kids, đứa trẻ Hồng Kông): đề cập đến khuôn mẫu về trẻ em hoặc thanh thiếu niên ở Hồng Kông, được cho là quá phụ thuộc vào gia đình, có trí tuệ cảm xúc thấp và thiếu kỹ năng tự quản lý. Thuật ngữ này được đặt ra vào năm 2009 trong một cuốn sách có tựa đề Kong Kids: The Nightmares for Parents and Teachers.

Không chỉ là vấn đề của Nhật Bản

Sự đa dạng của những thuật ngữ liên quan được ra đời ở nhiều quốc gia khác nhau cho thấy “Kyoiku mama” hay việc các bậc phụ huynh (cả cha và mẹ) tạo áp lực học hành cho con cái không phải là điều hiếm. Hiện tượng này đặc biệt đáng báo động ở các quốc gia Châu Á, trong đó có Trung Quốc, Hong Kong, Hàn Quốc và cả Việt Nam.

Những năm gần đây, trên các phương tiện thông tin đại chúng ở Nhật, “ngược đãi giáo dục” (教育虐待) là một thuật ngữ xuất hiện khá thường xuyên, chỉ việc một đứa trẻ bị buộc phải trải qua một nền giáo dục vượt quá những gì tâm trí hoặc cơ thể chúng có thể chịu đựng được.

Theo trang NHK, một cuộc khảo sát đã chỉ ra rằng 65% ​​những người bị ngược đãi giáo dục khi còn nhỏ vẫn phải điều trị tâm lý khi trưởng thành. Một số người thậm chí còn được chẩn đoán mắc hội chứng PTSD phức tạp (CPTSD).

Những hậu quả của việc ngược đãi giáo dục đến con trẻ bao gồm:

• Mất động lực hoặc hứng thú học tập
• Suy giảm lòng tự trọng
• Khó xây dựng quan hệ với người khác
• Phản ứng chạy trốn (nghỉ học, không ra khỏi phòng, nổi loạn)
• Bắt nạt, tự hại, phạm tội
• Tác động xấu đến sức khỏe (rối loạn giấc ngủ, chán ăn, rụng tóc và các vấn đề về tiêu hóa)

Một sự kiện chấn động dư luận xứ Phù Tang đã xảy ra vào tháng 3/2023: tại một khu dân cư ở thành phố Tosu, tỉnh Saga, một sinh viên đã sát hại cha mẹ để trả thù việc bị ngược đãi. 

Cụ thể người này khai rằng đã bị cha ép theo học ở trường luyện thi từ khi còn học tiểu học, bị mắng mỏ thậm tệ mỗi khi mắc lỗi. Nếu bị điểm kém, cậu sẽ phải quỳ và nghe cha giáo huấn trong hàng tiếng đồng hồ. Và một năm sau khi thi đậu vào Đại học Kyushu, nam sinh viên đã xuống tay với cha lẫn mẹ, khi bà lao vào can ngăn.

Trong khi đó, tại xứ tỷ dân, một nghiên cứu do Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Trung Quốc thực hiện đã chỉ ra rằng số vụ tự tử ở trẻ em từ 5 đến 14 tuổi đã tăng gần 10% mỗi năm từ 2010 đến 2021. Các nhà nghiên cứu khẳng định sự cạnh tranh gay gắt trong học tập là nguyên nhân quan trọng gây ra đau khổ về tinh thần và làm tăng nguy cơ tự tử ở trẻ em, thanh thiếu niên Trung Quốc.

Còn ở Việt Nam, có lẽ nhiều người vẫn nhớ đến vụ việc một em học sinh của trường THPT chuyên nổi tiếng tại Hà Nội nhảy xuống từ tầng 28 chung cư vào tháng 4/2022. Theo những gì để lại trong bức thư tuyệt mệnh, cậu cho biết đã chịu nhiều áp lực từ việc học tập cũng như không nhận được sự động viên, cảm thông đúng mực từ phía cha mẹ. Nhiều hôm cậu đã phải học tới tận 3-4 giờ sáng. Không hiếm những vụ việc tương tự vẫn đang xảy ra.

Theo số liệu trong Báo cáo Nghiên cứu về Sức khỏe tâm thần và tâm lý xã hội của trẻ em và thanh niên tại Việt Nam của UNICEF, tỷ lệ trẻ vị thành niên bị trầm cảm là 26,3%, trẻ có suy nghĩ về cái chết là 6,3%, trẻ lập kế hoạch tự tử là 4,6% và trẻ cố gắng tự tử là 5,8%.

Theo VTV, tình trạng trẻ vị thành niên ở độ tuổi học sinh gặp các vấn đề về sức khỏe tâm thần đang trở nên phổ biến do nhiều nguyên nhân, trong đó nổi bật có áp lực học tập, nhất là vào mùa thi và áp lực lớn từ kỳ vọng của cha mẹ.