Karakuri Ningyo: Búp bê khởi nguồn cho thế hệ robot thông minh của Nhật Bản

Ngay từ thời Edo, búp bê Karakuri Ningyo đã biết chuyển động nhờ động cơ được gắn phức tạp bên trong. Đây cũng được xem là “cơ duyên” cho sự phát triển robot thông minh của Nhật Bản hiện nay.

Búp bê ứng dụng cơ khí để di chuyển

"Karakuri Ningyo – からくり人形" là búp bê có cơ chế hoạt động dựa theo chuyển động cơ học, xuất hiện lần đầu tiên tại Nhật Bản vào thời kỳ Edo (1603 – 1868). Cái tên Karakuri được cho là xuất phát từ động từ "Karakuru – からくる" trong tiếng Nhật , có nghĩa là "kéo căng sợi chỉ để khiến một thiết bị di chuyển". Ban đầu chúng là những vật phẩm xa xỉ dành cho các lãnh chúa phong kiến trong thời Edo, được gọi là "Zashiki Karakuri – 座敷からくり”, loại búp bê nhỏ được sử dụng trong nhà. Về sau, Karakuri Ningyo được phát triển thêm và sử dụng trong các lễ hội.

Zashiki Karakuri (座敷からくり)

Có lẽ loại búp bê trong nhà nổi tiếng nhất là "Chahakobi Ningyo – 茶運び人形" (Búp bê phục vụ trà). Khi người chủ đặt tách trà lên khay trà do búp bê cầm, nó sẽ di chuyển thẳng đến khách, khi khách lấy trà, búp bê sẽ dừng lại và đợi. Khách uống trà và đặt cốc trở lại khay, nó sẽ quay lại với chủ nhà. Sau khi được kích hoạt, Chahakobi Ningyo di chuyển bàn chân của mình và gật đầu lên xuống. 

Ngoài ra, nó cũng được trang bị một cơ chế mà người chủ, sau khi đo bằng mắt khoảng cách với khách, có thể đặt trước địa điểm mà nó sẽ quay lại. Chahakobi Ningyo phục vụ trà không chỉ xuất sắc từ góc độ máy móc mà còn thể hiện bản chất con người vô cùng thú vị. Về mặt lịch sử, sự tồn tại của nó cung cấp tính giải trí và hoạt động như một cách giao tiếp sâu sắc hơn giữa chủ nhà với khách.

Một số loại búp bê nổi tiếng khác là "Dangaeri Ningyo – 段返り人形" (Búp bê đi cầu thang), "Yumihiki Doji – 弓曳童子" (Búp bê bắn cung) và ”Shinadama Ningyo – 品玉人形" (Búp bê pháp sư). Trong đó “Yumihiki Doji”, hay búp bê bắn cung được coi là đỉnh cao của nghệ thuật cơ khí thời Edo. Búp bê nằm trên một giá đỡ cao khoảng 30cm, nhặt một mũi tên và bắn vào mục tiêu, lặp lại động tác này 4 lần. Cứ 10 lần mũi tên lại bắn trượt mục tiêu có chủ đích, nhằm tạo yếu tố hồi hộp cho khán giả.

Bộ sưu tập Zashiki Karakuri đẹp nhất hiện nay có thể được nhìn thấy tại Bảo tàng Búp bê Dân gian Nhật Bản Kyoto ở Sagano. Có một số "Temawashi Ningyo – 手回し人形" đang được trưng bày, đây là loại Zashiki Karakuri hoạt động dựa trên cơ chế giống như hộp nhạc.

Dashi Karakuri (山車からくり)

Là loại búp bê có kích thước lớn, thường được sử dụng trong các lễ hội, trong đó những con búp bê này sẽ được sử dụng để truyền tải nhiều câu chuyện thần thoại. Có hai loại Dashi Karakuri cơ bản là "Ito Karakuri – 糸からくり" (sử dụng dây để điều khiển, gần giống con rối) và "Hanare Karakuri – 離れからくり" (hệ thống máy tự hoạt động bên trong).

Các bánh răng của đồng hồ bên trong Karakuri Ningyo được chạm khắc từ gỗ, thay vì sử dụng kim loại. Nếu thớ trên bánh răng bằng gỗ được căn chỉnh không tốt, răng có thể bị gãy, vì vậy thay vì khắc trực tiếp bánh răng, các hình tam giác bằng gỗ nhỏ được gắn vào bánh xe bằng gỗ – một kỹ thuật phỏng theo kĩ thuật thủ công mỹ nghệ truyền thống của Nhật Bản.

Búp bê gắn liền với cuộc sống người Nhật

Khác với nhiều nơi xem búp bê là vật trang trí thì tại Nhật, búp bê nói chung hay Karakuri Ningyo được xem là vật linh thiêng, gắn với tôn giáo. Về sau, chúng được sử dụng rộng rãi trong cộng đồng. Khác với robot hiện đại cứng nhắc, lạnh lùng, Karakuri Ningyo với khuôn mặt hiền lành, phúc hậu, sự phục vụ chu đáo, khả năng thể hiện cảm giác yêu thương chính là sợi dây liên kết búp bê với con người. Điều đó cho thấy rằng, Nhật Bản có tình yêu với robot trong hơn hai thế kỷ, từ Karakuri Ningyo cho đến các công nghệ tiên tiến hiện nay.

Ngày nay, Karakuri Ningyo lại một lần nữa được tái hiện với phiên bản hiện đại hơn. Là sản phẩm của “Otona no Kagaku Magazine”, Zashiki Karakuri phiên bản mini đã được giới thiệu để những người yêu thích văn hóa Nhật Bản có thể sở hữu cho riêng mình. 

Với kích thước chỉ 13cm, bản sao thu nhỏ này hoàn toàn nằm gọn trong lòng bàn tay của chủ nhân. Cũng giống như phiên bản gốc của thế kỷ 17, Zashiki Karakuri được lập trình để di chuyển về phía trước, cúi đầu, dừng lại và quay trở lại. Sử dụng cùng một cơ chế như trong bản gốc, Zashiki Karakuri thu nhỏ không cần pin để hoạt động. Các hướng dẫn lắp ráp khá dễ dàng được hướng dẫn chi tiết trong tờ giấy đi kèm, vì vậy ngay cả những người không quen với việc lắp mô hình cũng có thể hoàn thành phần lắp ráp trong khoảng 30 phút.