Bát trà Chawan: Linh hồn của nghi lễ trà Nhật Bản
Kể từ những ngày đầu tiên trong lịch sử trà đạo Nhật Bản, những chiếc bát trà Chawan luôn giữ một vai trò quan trọng trong các buổi nghi lễ trà truyền thống suốt hàng thế kỷ.
Người ta thưởng trà, luận về trà, khen ngợi tài năng của trà sư nhưng cũng không quên dành cho chiếc bát trà những lời bình phẩm. Cứ thế, mọi thứ đều xoay quanh chiếc bát trà này.
Lịch sử của chiếc bát trà Chawan
Không ai biết chính xác chiếc bát trà Chawan đầu tiên xuất hiện ở Nhật Bản là khi nào. Nhưng khi trà đạo Nhật Bản bắt đầu phát triển mạnh mẽ dưới ảnh hưởng của Phật giáo Thiền Tông, Chawan đã luôn nắm giữ vị trí quan trọng trong các buổi nghi lễ thưởng trà.
Ban đầu, Chawan chủ yếu được làm theo hoặc nhập khẩu từ Trung Quốc và rất được giới quý tộc ưa chuộng bởi kỹ thuật và chất lượng gốm sứ Trung Hoa thuộc loại thượng phẩm bậc nhất thời bấy giờ. Sau này, khi triết lý Wabi-Sabi dần lan rộng trong đời sống tinh thần của người Nhật, các nghệ nhân gốm Nhật Bản bắt đầu làm ra những chiếc Chawan với kiểu dáng và kỹ thuật chế tác của riêng mình, mang đậm bản sắc văn hóa và tinh thần Nhật Bản.
Cấu tạo của một chiếc bát trà Chawan
- Kuchi (口): Phần miệng bát nơi uống trà.
- Dou (胴): Phần chính giữa thân của Chawan.
- Koshi (腰): Phần thắt eo giữa thân và đáy bát.
- Koudai (高台): Phần chân đế nâng đỡ toàn bộ bát trà.
- Mikomi (見込み): Toàn bộ phần lòng Chawan nơi chứa trà.
- Chakinzure (茶巾摺): Phần miệng bát được lau bằng khăn Chakin.
- Chasenzure (茶筅摺): Phần lòng bát tiếp xúc với chổi Chasen trong khi đánh.
- Cha-damari (茶溜り): Đáy bát nơi trà đọng lại sau khi uống.
Những dáng Chawan thường gặp
Những chiếc Chawan được làm thủ công, với mỗi chiếc có hình dạng và thiết kế độc nhất, mang theo đó là phong cách sáng tạo và bản sắc riêng biệt của người nghệ nhân. Trong mỗi buổi lễ trà đạo, tùy theo mục đích của buổi trà hay theo mùa trong năm, chủ nhà sẽ sử dụng Chawan với hình dạng và kích thước khác nhau. Dưới đây là một số kiểu dáng thường gặp nhất của bát trà Chawan.
Wan-nari (椀形) - Dáng hình bát
Đây là một trong những hình dáng phổ biến nhất, với thân bát cong nhẹ từ chân đến miệng, tương tự như những chiếc bát gỗ Nhật truyền thống dùng để đựng súp miso. Kiểu dáng cân đối giúp việc đánh trà bằng chổi Chasen dễ dàng hơn và cũng tạo cảm giác thoải mái khi cầm.
Mayu-gata (繭形) - Dáng kén tằm
Là biến thể của kiểu Wan-nari, đây là dạng Chawan có phần thân bát hơi thắt vào, gần miệng bát hơi loe ra và mép bát kéo vào trong, gợi hình ảnh như một chiếc kén tằm. Kiểu bát trà này được cho là do nghệ nhân Nonomura Ninsei khởi xướng, được yêu thích bởi vẻ thanh nhã và mềm mại đặc trưng của phong cách đồ gốm Kyo-yaki từ Kyoto.
Hantsutsu-gata (半筒形) - Dáng bán trụ
Với miệng rộng, thành bát thẳng và đáy tương đối bằng, thiết kế của dạng Chawan này thuận tiện cho việc đánh matcha và trà cũng không dễ bị bắn ra ngoài. Đây cũng là kiểu dáng thường thấy của đồ gốm Raku - nổi tiếng bởi phong cách mộc mạc, đơn giản với những dấu vết thủ công nhỏ thể hiện tinh thần Wabi Sabi (tìm kiếm vẻ đẹp từ sự bất toàn) của Nhật Bản.
Tsutsu-gata (筒形) - Dáng ống trụ
Là “anh em cao hơn” của Hantsutsu-gata, bát trà dạng Tsutsu-gata thường ít phổ biến hơn do hình dạng đặc biệt của nó. Do thành bát cao, chổi chasen thông thường khó chạm đáy và vành bát hẹp cũng hạn chế không gian thao tác khiến cho việc đánh trà cũng khó khăn hơn. Bù lại, dáng ống trụ cao giúp trà tránh bị trào ra ngoài và thành bát cao cũng giữ nhiệt tốt hơn nên kiểu Chawan này thường được dùng vào mùa đông.
Hatazori-gata (端反り型) - Dáng miệng cong
Bát trà dạng này có miệng loe ra ngoài như một bông hoa tulip, tiện cho việc uống trà nhưng cũng khiến trà dễ tràn ra ngoài. Ngoài ra, dạng Chawan này còn có một biến thể gọi là Komogai-nari (熊川形), bắt nguồn từ loại bát được nhập khẩu từ cảng Komogai của Cao Ly (Hàn Quốc trước đây). So với Hatazori-gata, bát Komogai-nari thường sâu hơn, có hình dạng tương tự với Wan-nari nhưng miệng loe rộng, chân đế cao và rộng.
Ido-gata (井戸型) - Dáng miệng giếng
Có nguồn gốc từ bán đảo Triều Tiên, bát trà Ido là kiểu bát gốm thô thường được nông dân dùng để ăn cơm trong thế kỷ 16. Kiểu bát này không được giới quý tộc Triều Tiên ưa chuộng bởi hình dáng thô kệch. Nhưng chính vẻ mộc mạc cùng hình dáng bất đối xứng phù hợp với thẩm mỹ Wabi Sabi khiến chúng trở thành một trong những kiểu Chawan được người Nhật yêu thích nhất. Chiếc Ido Chawan nổi tiếng - Kizaemon Ido (喜左衛門井戸) hiện được công nhận là quốc bảo của Nhật.
Sugi-nari (杉形) – Dáng cây tuyết tùng
Tên gọi này bắt nguồn từ hình dáng giống cây tuyết tùng lật ngược, kiểu bát Sugi-nari có thân cao, dáng hơi hình nón, thường cân đối và gọn gàng hơn so với bát Ido.
Dojimari-gata (胴締型) - Dáng thắt eo
Đây là một trong những kiểu bát Chawan được sử dụng nhiều nhất bởi hình dáng dễ cầm nắm thoải mái và thuận tiện cho việc pha trà. Dojimari-gata có hình dáng tương tự như Hantsutsu-gata nhưng phần thân bát được thắt nhẹ lại. Rãnh lưng này tạo một điểm tựa hoàn hảo để đặt ngón tay khi nâng những chiếc bát này bằng cả hai tay.
Tenmoku-gata (天目型) – Dáng Tenmoku
Đây là những chiếc bát trà có nguồn gốc từ dòng gốm sứ Kiến Diêu đời Đường (Trung Quốc), nổi tiếng bởi lớp men đen sẫm tương phản đẹp mắt với lớp bọt matcha. Một số bát trà Tenmoku có hiệu ứng hoa văn đặc biệt gọi là Yohen Tenmoku cực kỳ hiếm, và có ba chiếc được xem là quốc bảo Nhật Bản.
Về hình dáng, Tenmoku Chawan có thân hình nón, chân nhỏ và rãnh cầm dưới miệng. Dạng Chawan này gây một chút khó khăn khi đánh trà bởi chân đế nhỏ, khó giữ thăng bằng hơn những chiếc bát Wan-nari.
Hira-gata (平型) - Dáng phẳng
Loại Chawan này có hình dạng phẳng, miệng bát rất rộng, giúp trà nhanh nguội hơn. Đây là bát trà lý tưởng cho các buổi thưởng trà mùa hè nên cũng thường được gọi là Natsu Chawan (夏茶碗). Tuy nhiên, việc đánh trà trong loại bát này khó hơn do bát nông và rộng nên dễ làm văng trà ra ngoài.
Badarai-gata (馬盥型) - Dáng máng ngựa
Đây là dạng Chawan kết hợp giữa Hira-gata và Hantsutsu-gata: với thành bát thẳng và đáy bằng như Hantsutsu, nhưng rộng và thấp như Hira-gata. Đánh trà trong bát này cũng đòi hỏi kỹ thuật do, lượng nước bị trải mỏng khiến vũng trà khá nông.
Kutsu-gata (沓形) – Dáng guốc gỗ
Được sáng tạo bởi Furuta Oribe - một bậc thầy trà đạo samurai vào cuối thế kỷ 16. Với phong cách thẩm mỹ đầy sáng tạo và phá cách, ông cố tình bóp méo bát trà khỏi các hình dạng truyền thống. Có loại bát bị ép méo hai bên thành hình bầu dục, có loại bị ép ba cạnh như một chiếc mũ ba góc hoặc guốc gỗ, nên được gọi là Kutsu-gata.
kilala.vn
Đăng nhập tài khoản để bình luận