Nakanu hotaru ga mi wo kogasu: đom đóm không kêu tự thiêu thân mình

Đều là những loài côn trùng gắn liền với mùa hạ, nhưng trong khi ve sầu gây chú ý bởi những tiếng kêu râm ran tựa dàn đồng ca giữa trưa hè oi bức thì đom đóm lại lặng lẽ phát ra ánh sáng mong manh trong đêm đen huyền ảo. Hình ảnh đối lập giữa chúng đã được sử dụng trong câu thành ngữ Nhật Bản: “鳴く蝉よりも鳴かぬ蛍が身を焦がす”.

Ý nghĩa

Thành ngữ “鳴く蝉よりも鳴かぬ蛍が身を焦がす - naku semi yori mo nakanu hotaru ga mi wo kogasu” có nghĩa đen là “so với ve sầu kêu, con đom đóm không kêu lại tự thiêu thân mình”. Câu này thường được rút gọn chỉ còn vế sau “鳴かぬ蛍が身を焦がす - nakanu hotaru ga mi wo kogasu”.

Thông qua các hình ảnh ẩn dụ “ve sầu” và “đom đóm”, thành ngữ này ngụ ý “những người giữ kín cảm xúc, không than thở hay biểu lộ ra ngoài lại thường có tình cảm sâu sắc và nỗi lòng day dứt, mãnh liệt hơn so với những người hay thể hiện”.

Phân tích câu:

• 鳴く蝉 (なくせみ): con ve sầu kêu – tượng trưng cho những người hay nói, than vãn hoặc biểu lộ cảm xúc của mình ra bên ngoài.
• 鳴かぬ蛍 (なかぬほたる): con đom đóm không kêu – biểu trưng cho những người thầm lặng, thường che giấu nỗi lòng, không bộc lộ cảm xúc của mình.
• 身を焦がす(みをこがす): hành động “thiêu đốt thân mình” – ẩn dụ cho những tình cảm, nỗi đau, đam mê mãnh liệt, âm ỉ và cháy bỏng bên trong.

Ta có thể hiểu một cách khái quát hơn, rằng sự im lặng không đồng nghĩa với sự trống rỗng từ bên trong, mà đôi khi đằng sau sự im lặng là một nỗi đau, một tình yêu hoặc nỗ lực vô cùng lớn mà người ngoài không thể thấy được.

Nguồn gốc

Theo tác phẩm 虫曼荼羅 (Mushi Mandara)  xuất bản năm 2004 của Iwashita Hitoshi, tuyển tập các bài hát dân ca từ thời Edo 山家鳥虫歌 (Sanka Chouchuuka) có chép bài: “恋に焦がれて鳴く蝉よりも、鳴かぬ蛍が身を焦がす- koi ni kogarete naku semi yori mo, nakanu hotaru ga mi wo kogasu”, tạm dịch: hơn cả ve sầu kêu than vì tình yêu cháy bỏng là con đom đóm lặng thầm mà tự thiêu đốt thân mình.

Lời chú thích trong “Sanka Chouchuuka” chỉ ra rằng, trong thế giới của thơ waka, ve sầu và đom đóm thường được dùng làm hình ảnh tương phản để biểu đạt nỗi tương tư trong tình yêu. Và đây là một bài tiểu ca (kouta) nổi tiếng, phổ biến từ thời Muromachi cho đến thời Cận thế.

Đặc biệt, hình ảnh “鳴かぬ蛍” (đom đóm không kêu) được xem là biểu tượng của tình yêu thầm lặng, có thể thấy trong nhiều tuyển tập ca dao, bắt nguồn từ câu thơ trong chương Hotaru của Truyện kể Genji:  “声はせで身をのみ焦がす蛍こそいふよりまさる思ひなるらめ - koe wa sede mi wo nomi kogasu hotaru koso iu yori masaru omohi narurame”, tạm dịch: không cất tiếng mà chỉ tự thiêu đốt thân mình như đom đóm, đó chính là nỗi tương tư còn mãnh liệt hơn cả những lời nói ra.