Ino Tadataka: Người vẽ bản đồ nước Nhật thời Edo

Ở tuổi ngoài 50, ông Ino Tadataka bước vào hành trình chu du khắp Nhật Bản, dành 17 năm cuộc đời để tạo ra tấm bản đồ hoàn chỉnh đầu tiên cho đất nước. Đóng góp quan trọng này giúp Tadataka được tôn vinh như “cha đẻ” của ngành bản đồ học hiện đại tại Nhật Bản.

Vị doanh nhân say mê thiên văn học

Vào năm 1745, ở vùng biển Kujukuri thuộc Kazusa, nay là tỉnh Chiba, đứa trẻ tên Sanjiro (tên thuở nhỏ của Ino Tadataka) đã chào đời. Sanjiro có một tuổi thơ sóng gió khi lên 6 đã mất mẹ, người cha cũng rời nhà để lại cậu sống với ông bà. Đến năm 10 tuổi, cậu mới được đoàn tụ với cha. 

Năm 17 tuổi, Tadataka được gia đình Ino – một gia tộc thương gia ở làng Sawara gần đó nhận nuôi. Là người thừa kế của gia tộc, Tadataka đã sử dụng tài năng kinh doanh để thành công phục hưng xưởng rượu đang suy tàn của gia đình. Không chỉ giỏi kinh doanh, Tadataka còn là người rất ham học hỏi, thích khám phá các kiến thức thiên văn.

Khi giữ chức vụ trưởng làng, Tadataka đã sử dụng kiến ​​thức kế toán của mình để theo dõi tình hình tài chính, tính toán khẩu phần gạo cho làng trong thời kỳ đói kém. Ông cũng sớm bộc lộ tiềm năng trong vai trò một người vẽ bản đồ, khi đã lập bản đồ sông Tone gần đó để phục vụ công tác kiểm soát lũ lụt và tưới tiêu.

Ở tuổi 49, sau nhiều nỗ lực và cống hiến cho gia tộc lẫn cộng đồng, Tadataka quyết định nghỉ hưu, trao lại sản nghiệp cho con trai để theo đuổi đam mê nghiên cứu thiên văn học. Ông đã biến ngôi nhà tại khu phố Fukagawa ở Edo (nay là Tokyo) của mình thành một đài quan sát với vô số dụng cụ để quan sát bầu trời khi đêm xuống.

Trong khoảng thời gian này, ông được nhà thiên văn học hàng đầu của Mạc phủ Tokugawa là Takahashi Yoshitoki nhận làm học trò và chỉ bảo cách quan sát những thiên thể để xác định vị trí địa lý. 

Sau đó, Ino Tadataka đã kiến ​​nghị lên Mạc phủ về một cuộc khảo sát toàn Nhật Bản để tạo ra tấm bản đồ hiện đại đầu tiên. Vào năm 1800, sau gần năm năm nghiên cứu, Mạc phủ Tokugawa đã ủy quyền cho ông thực hiện một cuộc khảo sát trên toàn quốc nhưng không trợ cấp về tài chính. Tuy nhiên, ông vẫn quyết định tự bỏ tiền túi để thực hiện chuyến đi.

Hành trình 17 năm ngang dọc khắp Nhật Bản

Vào năm 1800, ông dẫn đầu đoàn thám hiểm gồm 5 người đi lên phía Bắc và dành sáu tháng khảo sát để lập bản đồ bờ biển Hokkaido. Cuộc khảo sát này được thực hiện bằng cách đo bước chân kết hợp với quan sát thiên văn. Tổng cộng họ đã đi bộ và khảo sát 3.244km. 

Những tấm bản đồ được lập đã gây ấn tượng mạnh với Mạc phủ, và năm sau đó, Tadataka được cử đi khảo sát đường bờ biển Thái Bình Dương ở phía bắc Honshu. Ông và nhóm hoàn thành vẽ bản đồ khu vực này vào năm 1802. Chuyến thám hiểm lần 2 này đi qua tổng cộng 3.122km. Lần này, ông đã đạt được mục tiêu đo được một độ vĩ độ, mà theo phép đo đạc và tính toán của ông là 28,2 ri, hay 110,75km. 

Sau đó Tadataka tiếp tục được Mạc phủ tin tưởng giao nhiệm vụ khảo sát vùng phía Tây đất nước, lập bản đồ các vịnh, bán đảo và đảo dọc theo bờ biển khu vực miền Tây Nhật Bản. Họ cũng tài trợ toàn bộ chi phí cho chuyến đi.