Iwami Kagura - vũ điệu làm “sống lại” những truyền thuyết xưa

Kagura – 神楽 – Thần Lạc, có nghĩa là điệu nhảy dâng lên các vị thần trong tín ngưỡng Thần Đạo. Các vùng của Nhật Bản có những hình thức Kagura riêng, trong số đó Kagura tại vùng Iwami (phía tây tỉnh Shimane) nổi bật với phong cách trình diễn hấp dẫn, sôi động. Bắt đầu từ thời Heian (794 - 1185), Iwami Kagura là điệu múa truyền thống được người dân yêu thích và đón xem mỗi tuần.

Thần thoại sống lại qua điệu múa

Hầu hết các điệu múa của Iwami Kagura đều dựa trên truyền thuyết và thần thoại Nhật Bản. Những câu chuyện được trình diễn có cốt truyện đơn giản, thường bao gồm sự đối đầu của anh hùng - kẻ phản diện, vị thần - ác quỷ, người tốt - kẻ xấu.

Màn nhảy có những phân đoạn đấu kiếm được biên đạo với các động tác mạnh, đầy cuốn hút. Ngoài ra, Iwami Kagura còn có những đoạn hài kịch với một số điệu nhảy giống như kịch câm. Những đoạn ngắn này khiến người xem cười to và vỗ tay không dứt.

Một trong những nội dung quen thuộc nhất là câu chuyện về thần Takemikazuchi  (建御雷) - vị thần sấm sét và kiếm tiêu diệt Oni (quỷ dữ). Hai phe đối đầu kịch liệt đến khi Oni chịu thua và phải đầu hàng trước vị thần dũng mãnh.

Hoàng tráng hơn là phân đoạn vị mãnh tướng bão tố Susanoo - em trai của nữ thần Mặt Trời Amaterasu đấu cùng quái vật rắn Yamata no Orochi phun tia lửa và có đôi mắt sáng rực.

Tùy thuộc vào quy mô của địa điểm, trang phục của Yamata no Orochi có thể rất đồ sộ, dài hơn 15m và cái đầu có đầy đủ răng nanh – để lại ấn tượng sâu sắc về phần nhìn.

Trong Iwami Kagura, những điệu nhảy độc đáo và ấn tượng nhất thường được trình diễn ở màn cuối tạo nên một cảm giác mong chờ cho người xem. Để đến cuối cùng, người thưởng thức sẽ cảm thấy mãn nhãn và hài lòng khi phe xấu bị tiêu diệt.

Hấp dẫn không kém nội dung là phần nhạc đệm với tempo dồn dập, giai điệu gồm tiếng sáo mê hoặc. Iwami Kagura được biết đến với tốc độ nhịp nhanh và được biểu diễn theo phong cách rokuchoshi (sáu nhịp) hoặc hachichoshi (tám nhịp). Các nhạc cụ thường là sáo sáu lỗ của Nhật Bản, chũm chọe và trống taiko lớn nhỏ.

Tại đền Sanku (thành phố Hamada, tỉnh Shimane), sân khấu được đặt gần với khán giả, vì thế những cảnh chiến đấu như đang diễn ra trước mắt họ. Trong phân đoạn chiến đấu với Orochi, người xem thấy những cái đầu rắn vươn cao sừng sững trên đầu. Ngay cả khi không hiểu những ngôn từ được hát, phần trình bày trực quan cũng đủ truyền tải những cảm xúc khó tả.

Tại thị trấn Gotsu, tỉnh Shimane, onsen Arifuku mỗi thứ bảy lại nhộn nhịp với các màn trình diễn. Địa điểm có sức chứa khoảng 20 khách tham quan cùng lúc và phí vào cửa là 1.000 yên. Khán giả tụ tập đông đảo và có những giây phút vui vẻ khi cùng theo dõi và vỗ tay cho các tiết mục hấp dẫn.

Nghệ thuật thủ công trong thiết kế trang phục của Iwami Kagura

Quy tắc của Iwami Kagura là trang phục phải được làm thủ công. Các thợ may tự tay dệt chỉ vàng và bạc trên áo để tăng thêm độ bóng bẩy. Mặt nạ nhân vật được nghệ nhân địa phương chạm khắc từ gỗ tại xưởng mặt nạ ở thị trấn Hamada. Do đó, một bộ trang phục hoàn chỉnh có thể mất vài tháng để hoàn thành và chi phí tương đương cả một chiếc ô tô nhỏ.

Dù có cốt truyện cổ xưa, được lưu truyền lâu đời, những sân khấu mỗi lần sáng đèn đều đem lại cảm giác tươi mới cho người xem. Vẫn là “rượu cũ” với nội dung về cuộc chiến giữa vị thần và kẻ hung ác, nghệ sĩ thay “bình mới” cho màn trình diễn với các cải tiến trong phần nhìn.

Như mình con thú vẫn được làm bằng giấy washi truyền thống, còn mặt nạ đầu rồng có đôi mắt phát sáng lấp lánh, tăng độ nham hiểm và dữ tợn. Ở một số sân khấu lớn, quái vật được trang bị vòi phun lửa rất bắt mắt.

Xem thêm: 3 vũ điệu trừ tà của tỉnh Shimane

Điểm đặc trưng so với các điệu múa Kagura khác

Soranews cho rằng Iwami Kagura có nhiều điểm tương đồng với Noh với quy định đeo mặt nạ khi biểu diễn. Tuy nhiên, các nghệ nhân Iwami Kagura di chuyển nhanh và chớp nhoáng hơn.

Không mang tính chất riêng biệt, khó tiếp cận như các biến thể khác của Kagura hay sân khấu truyền thống, Iwami Kagura phát triển theo hướng cộng đồng, kết hợp các yếu tố tạo thu hút hiệu ứng đám đông như pháo hoa và máy tạo khói.

Loại hình sân khấu địa phương này được người dân nơi đây yêu mến nồng nhiệt. Các chuyện cổ xưa và tính thẩm mỹ đậm chất truyền thống là điều khiến những người lớn tuổi hứng thú. Còn trẻ nhỏ thích những câu chuyện có kết thúc có hậu khi cái thiện chiến thắng cái ác. Dần dà, Iwami Kagura ăn sâu vào cuộc sống hằng ngày của người dân, trở thành một nét văn hóa đặc trưng ở địa phương.

Chương trình thường được tổ chức tại đền thờ với giá vé 1.000 yên (khoảng 175.000 VND) hoặc ít hơn. Người xem cũng có thể dùng bia hoặc đồ ăn nhẹ trong khuôn viên đền.

Lưu giữ nghệ thuật truyền thống

Ngạc nhiên là tất cả các nghệ sĩ biểu diễn và nhạc sĩ của Iwami Kagura đều xuất phát là nghiệp dư. Trong lúc làm công việc bình thường để đảm đương cuộc sống, họ vẫn tập luyện cật lực và biểu diễn vì tình yêu với nghệ thuật và văn hóa.

Đối với nhiều người, Iwami Kagura trở thành một phần cuộc sống của họ từ sớm. Trường Trung học Kinh tế ở Hamada có một câu lạc bộ Iwami Kagura. Các thành viên luyện tập cả ngày lẫn đêm và biểu diễn khoảng 30 buổi mỗi năm, điểm qua khoảng 10 tích cổ.

Tác phẩm “đinh” của họ là Iwato - câu chuyện về việc nữ thần Mặt trời Amaterasu ẩn mình trong hang khiến thế gian chìm trong bóng đêm. Các vị thần khác đã dùng tiếng hát và điệu nhảy lôi kéo nữ thần Mặt trời bước ra. Cũng từ những vũ khúc huyền thoại này, điệu múa Kagura ra đời, rồi được lưu truyền và trở thành nghi lễ truyền thống cho đến tận ngày nay.

Hiện ước tính có gần 100 đoàn Iwami Kagura đang hoạt động trong khu vực. Tuy nhiên, cộng đồng biểu diễn Iwami Kagura ngày nay đang thu hẹp. Như nhiều vùng nông thôn của Nhật Bản, người trẻ lựa chọn di chuyển đến thành phố để học tập và sinh sống. Điều này dẫn đến tình trạng thiếu nhân lực làm nghề tại quê nhà. Đặc biệt, vùng Iwami đang thiếu thợ thủ công có thể tạo ra những bộ trang phục mang lại nét tinh tế đặc trưng của điệu múa dâng thần.

Người dân hy vọng Iwami Kagura có thể phát triển theo hướng của múa Yosakoi – vốn có nguồn gốc từ tỉnh Kochi, nay đã có mặt trên toàn quốc. Họ tin rằng Iwami Kagura đủ đặc sắc để có thể thu hút người biểu diễn ở những tỉnh khác và tiếp cận nhiều nơi hơn - trên lãnh thổ Nhật Bản và cả nước ngoài.