Hatsu-uma: Những phong tục vào ngày Ngọ đầu tiên của tháng 2

Vào ngày Ngọ đầu tiên của tháng 2, một lễ hội đặc biệt được tổ chức trên khắp Nhật Bản, gắn liền với vị thần Inari nổi tiếng và một món Sushi đặc biệt.

Hatsu-uma là gì?

“Hatsu-uma - 初午” có nghĩa là ''ngày Ngọ đầu tiên của tháng 2'', đồng thời cũng đề cập đến lễ hội được tổ chức tại các đền thờ Inari* trên khắp Nhật Bản vào ngày này. Tại lễ hội, người dân sẽ cầu nguyện thần linh ban cho mùa màng bội thu, làm ăn phát đạt cùng may mắn và bình an cho gia đình.

Một số lễ hội lớn được tổ chức trên khắp đất nước vào dịp này như lễ hội tại đền Fushimi Inari ở Kyoto, Tamatsukuri Inari ở Osaka và Toyokawa Inari ở Aichi. Vào thời điểm này trong năm, xung quanh các đền thờ Inari lại nhộn nhịp các quầy hàng treo cờ đỏ, bán các món ăn như cơm đậu đỏ Sekihan, đậu phụ chiên, Dango...

*Đền Inari (Inari-jinja) là tên gọi chung của những ngôi đền thờ thần Inari - vị thần quan trọng bậc nhất trong Thần đạo, đại diện cho lúa gạo, nông nghiệp và công nghiệp, sự thịnh vượng và thành công chung của thế gian. Ngày nay có khoảng 30.000 ngôi đền thờ thần Inari tại Nhật Bản, với trụ sở chính là Fushimi Inari Taisha ở phường Fushimi, thành phố Kyoto.

Nguồn gốc của Hatsu-uma

Vậy tại sao đền thờ Inari lại tổ chức lễ hội vào ngày Hatsu-uma?

Tương truyền cách đây rất lâu, vào ngày Ngọ đầu tiên của tháng 2 năm Wado thứ 4 (năm 711), thần Inari đã hạ phàm tại núi Inariyama. Chính vì vậy mà lễ hội dành riêng cho thần bắt đầu được tổ chức vào ngày này.

Ngày Ngọ đầu tiên của tháng 2 âm lịch rơi vào tháng 3 - thời điểm đồng ruộng đang được chuẩn bị cho vụ xuân, do đó hình thành phong tục viếng đền Inari để cầu mong vụ lúa mới thuận lợi. Có một sự thật là cái tên “Inari - 稲荷” được cho là bắt nguồn từ chữ “inenari - 稲生り'', cũng có nghĩa là trồng lúa.

Trong thời kỳ Edo (1603-1868), khi xu hướng khuyến học ngày càng tăng, vai trò của Inari như vị thần bảo hộ cho học tập và biểu diễn nghệ thuật được nhấn mạnh, do đó người dân tin rằng việc theo học Terakoya (trường học dành cho trẻ em) vào ngày Ngọ đầu tiên của tháng 2 sẽ cải thiện kỹ năng đọc và viết của một người. Vì lý do này, Hatsu-uma được coi là ngày tốt nhất để bắt đầu học tập và rèn luyện.

Ngày nay, Nhật Bản đã chuyển sang sử dụng Dương lịch nên Hatsu-uma cũng được tổ chức vào ngày Ngọ đầu tiên của tháng Hai theo lịch mới. Kết quả là, mặc dù khởi nguồn như một lễ hội đầu xuân nhưng giờ đây nó lại được tổ chức vào ngày lạnh nhất của mùa đông.

Ngoài ra lễ hội cũng được tổ chức ở một số khu vực vào ngày Ngọ thứ hai trong tháng 2 (Ni-no-uma) và ngày Ngọ thứ ba trong tháng 2 (San-no-uma).

Cách tính ngày Hatsu-uma

Tại Nhật Bản, 12 con giáp có một chút khác biệt với Việt Nam và bao gồm: Tý (Ne – Chuột), Sửu (Ushi – Trâu), Dần (Tora – Hổ), Mão (U – Thỏ), Thìn (Tatsu – Rồng), Tị (Mi – Rắn), Ngọ (Uma – Ngựa), Mùi (Hitsuji – Cừu), Thân (Saru – Khỉ), Dậu (Tori – Gà), Tuất (Inu – Chó), Hợi (Inoshishi – Lợn rừng).

Ngày sẽ được xác định bằng cách xếp lần lượt 12 con giáp vào lịch theo thứ tự đã được quy định từ xa xưa: Ngày 1/1 là ngày Dậu, 2/1 là ngày Tuất... và cứ tiếp tục lặp lại cho đến ngày Ngọ đầu tiên trong tháng 2.

Theo cách tính này, Hatsu-uma trong năm nay và các năm tới rơi vào các ngày sau:

• Ngày 12 tháng 2 (Thứ Hai) năm 2024
• Ngày 6 tháng 2 (Thứ Năm) năm 2025
• Ngày 1 tháng 2 (Chủ nhật) năm 2026
• Ngày 8 tháng 2 (Thứ Hai) năm 2027
• Ngày 3 tháng 2 (Thứ Năm) năm 2028

Những món ăn được thưởng thức vào ngày Hatsu-uma

Inari Sushi (Inarizushi)

Khi nhắc đến ngày Ngọ đầu tiên của tháng 2, người Nhật sẽ nghĩ ngay đến hình ảnh của Inari Sushi hay Inarizushi.

Về nguồn gốc của món ăn này, loài cáo (kitsune) vốn được xem là sứ giả của thần Inari và người ta tin rằng chúng thích Aburaage – đậu phụ chiên. Dần dà, gạo mới thu hoạch nhờ phước lành của thần Inari sẽ được nhồi làm nhân cho Aburaage để tạo thành lễ vật dâng lên thần – đây là hình thức sơ khai của Inari Sushi.