Enkou sokugetsu: Viên hầu tróc nguyệt

Con người cần ít nhất một ước mơ để theo đuổi, nhưng nếu ước mơ ấy là thứ ngoài tầm với thì cũng chỉ là ảo vọng. Mượn hình tượng chú khỉ vớt trăng, có một câu thành ngữ trong tiếng Nhật mô tả điều này. Cùng　Kilala tìm hiểu nhé!

Ý nghĩa và nguồn gốc

Thành ngữ “猿猴捉月 – enkou sokugetsu” (VIÊN HẦU TRÓC NGUYỆT), nghĩa đen là “con khỉ bắt trăng”, ám chỉ rằng nếu một người cố chấp theo đuổi những ảo mộng, huyễn tưởng thì sẽ chỉ lãng phí sức lực mà chẳng thu được gì, cũng như việc con khỉ cố bắt lấy bóng trăng nơi đáy nước.

Trong tiếng Việt, một số câu thành ngữ, tục ngữ có ý nghĩa tương tự có thể kể đến như “Thả mồi bắt bóng”, hay “Trèo cao ngã đau”.

Thành ngữ “猿猴捉月” vốn bắt nguồn từ câu chuyện ngụ ngôn Phật giáo có tên Viên hầu tróc nguyệt của Trung Quốc, kể về đàn khỉ vì cố bắt lấy bóng trăng nơi đáy giếng mà cuối cùng rơi xuống và chết đuối. Câu chuyện này như sau:

“Ngày xửa ngày xưa, có một vị vua khỉ rất nhân hậu và lương thiện. Một đêm nọ, vua khỉ kinh ngạc khi thấy bóng trăng phản chiếu trên mặt giếng, bèn hét lên:

- Ôi không! Trăng rơi xuống giếng mất rồi!

Liền sau đó, nhà vua bèn huy động toàn bộ 500 con khỉ trong vương quốc của mình để vớt trăng lên. Từ một cành cây to vươn ra trên miệng giếng, 500 con khỉ nắm tay nhau, nối dài như một chuỗi tràng hạt xuống dưới lòng giếng sâu, gắng sức để bắt lấy trăng. Thế nhưng, dưới sức nặng của đàn khỉ, cành cây gãy và tất cả đều chết đuối.”

Câu chuyện ngụ ngôn này có thể diễn giải theo nhiều hướng khác nhau. Chẳng hạn, nó ngụ ý về sự tự hủy hoại khi theo đuổi những ham muốn ngoài tầm với, sự phù du của việc đeo đuổi một lý tưởng hão huyền... Tuy nhiên hình ảnh khỉ với tay vớt trăng cũng có thể được xem là biểu tượng cho khát vọng vươn tới cái đẹp hoặc chân lý, dẫu cho có thể là bất khả. Lúc này, chính cái trí tuệ chế giễu con khỉ bắt trăng mới thật là đáng trách.

Ngoài “猿猴捉月” còn có một số cách diễn đạt khác:

• 猿猴が月 (enkou ga tsuki)
• 猿猴が月を取る (enkou ga tsuki wo toru)
• 水の月取る猿 (mizu no tsuki toru saru)

Hình tượng khỉ bắt trăng trong hội họa

Trong nghệ thuật Nhật Bản, ngụ ngôn khỉ bắt trăng đã trở thành đề tài trong nhiều tác phẩm hội họa của các họa sĩ như Sesson Shukei, Hakuin Ekaku, Hasegawa Tohaku…