Toucha (闘茶/ĐẤU TRÀ) là một hình thức thi tài thưởng trà, phổ biến ở Nhật Bản vào thời trung cổ. Trong cuộc “đấu trà”, những người tham gia sẽ cố gắng đoán nguồn gốc và giống của các loại trà khác nhau dựa trên hương vị, màu sắc và mùi thơm của chúng. Ở Nhật Bản, “đấu trà” còn được biết đến với những cái tên như Kiki-cha (利き茶), Cha-kabuki (茶歌舞伎), Cha-yoriai (茶寄合).
Đấu trà được cho là đã hình thành ở Trung Quốc vào thời nhà Đường và phát triển vào thời nhà Tống, rồi du nhập vào Nhật Bản cuối thời Kamakura và trở nên phổ biến trong thời kì Nanbokucho, Muromachi.
Vào thời Kamakura (1185-1333), việc uống trà trở nên phổ biến ở xứ sở Phù Tang sau khi Thiền sư Eisai mang hạt giống và cách pha trà từ Trung Quốc về Nhật Bản. Sau đó, trà bắt đầu được trồng ở nhiều nơi, nhưng chất lượng trà của các vùng có sự khác biệt đáng kể. Loại trà có chất lượng cao nhất là trà Toganoo (栂尾) trồng ở khu vực ngoại ô Kyoto, được gọi là “honcha” (本茶), tức “trà chính hiệu” - để phân biệt với trà trồng ở các vùng khác. Những cuộc đấu trà đầu tiên bắt đầu từ trò chơi phân biệt giữa “honcha” với trà từ những nơi khác - gọi là “hicha” (非茶), nghĩa là “không phải trà”. Sau này, khi chất lượng trở nên tốt hơn, trà Uji cũng được xếp vào loại “honcha” cùng với trà Toganoo.
Thời Nanbokucho (1336-1392) được xem là thời kì hoàng kim của đấu trà. Trong giai đoạn này, hình thức thi đấu phổ biến nhất là “Tứ chủng thập phục trà” (四種十服茶). Trong đó, tổng cộng có 4 loại trà được sử dụng, bao gồm 3 loại gọi là “trà chủng” (種茶/shu-cha) và một loại gọi là “trà khách” (客茶/kyaku-cha).
Đầu tiên là 3 loại trà chủng được pha và đặt tên là "Ichinocha" (一ノ茶), "Ninocha" (二ノ茶) và "Sannocha” (三ノ茶). Người tham gia sẽ được nếm thử từng loại để ghi nhớ hương vị và mùi thơm.
Sau đó, từ 3 loại trà chủng, người ta làm thành 3 túi trà cho mỗi loại, và từ loại trà khách chưa được thử cũng làm 1 túi trà. Tổng cộng có 10 túi trà. Trà từ 10 túi này được pha và phục vụ người tham gia một cách ngẫu nhiên. Nhiệm vụ của người tham gia là trả lời xem 10 chén trà đó thuộc loại nào trong số “Ichinocha”, “Ninocha”, “Sannocha” đã nếm thử ban đầu, hay là trà khách. Người có nhiều đáp án chính xác nhất sẽ chiến thắng cuộc đấu trà.
Đôi khi có những cuộc đấu trà buộc người chơi phải thi đấu nhiều trận, ví dụ như cuộc đấu “Bách phục trà” (百服茶) hay còn gọi là “Bách chủng trà” (百種茶) của lãnh chúa Sasaki Takauji lên tới 10 trận đấu với 100 chén trà (10 chén trà mỗi trận). Những cuộc đấu quy mô như vậy có thể kéo dài suốt đêm.
Ngoài ra, còn có các hình thức đấu trà khác như “Nhị chủng tứ phục trà” (二種四服茶), “Tứ quý trà” (四季茶), “Điếu trà” (釣茶), “Lục sắc trà” (六色茶), “Hệ đồ trà” (系図茶), “Genji trà” (源氏茶)... Ban đầu, đấu trà là một thú vui tao nhã của giới thượng lưu như quý tộc, tăng lữ thời Nanbokucho và việc thưởng thức, phân biệt các loại trà thường kéo dài cả ngày. Tuy nhiên, trong giai đoạn loạn lạc của thời kì này, do tính giải trí cao, đấu trà dần trở nên phổ biến trong giới võ sĩ và thương nhân. Điều này sinh ra các hình thức cá cược bằng rượu hoặc thức ăn, và yếu tố cờ bạc dần hiện hữu rõ hơn.
Sau đó, với sự đơn giản hóa các nghi thức và việc sử dụng rộng rãi các dụng cụ pha trà sencha, người dân thường cũng bắt đầu tham gia, đưa đấu trà đạt đến đỉnh cao.
Thế nhưng sự phổ biến quá mức và yếu tố cờ bạc của đấu trà đã dẫn đến nhiều cuộc tranh chấp. Vì vậy, vào năm 1336, Shogun đầu tiên của Mạc phủ Ashikaga, Ashikaga Takauji, đã ban hành bộ luật “Kenmu Shikimoku” (建武式目) và cấm các cuộc đấu trà.
Từ giữa thế kỉ 15, đấu trà ở Nhật Bản suy tàn, và khi phong cách Trà đạo Wabi-cha được phát triển bởi Murata Juko, Takeno Jouou và Sen no Rikyuu xuất hiện, “Toucha” đã bị loại khỏi Trà đạo.
Tuy nhiên, đấu trà vẫn được các kabukimono* yêu thích và gọi là “Kabuki-cha” (歌舞伎茶). Đồng thời, trong Trà đạo Wabi-cha cũng có những động thái xem xét lại đấu trà như một phần của quá trình rèn luyện để phân biệt các loại trà.
Đến thế kỉ 17, đấu trà được đưa vào quyển “Senke Shichiji-shiki” (千家七事式) với tên gọi “Cha-kafuki” ( 茶カフキ) và trở thành một phần của Trà đạo.
*Kabukimono (かぶき者, 傾奇者、歌舞伎者): thuật ngữ ám chỉ những người thích những thứ khác thường, ăn mặc xa hoa và hành động theo cách khác thường; thường thích Trà đạo, thơ Waka...
Ngày nay, trong Kabuki-cha, người tham gia được yêu cầu xác định nguồn gốc của 5 loại trà được phục vụ (từng chén một) và không được sửa đổi sau khi đã đưa ra câu trả lời.
Mặc dù từng bị cấm nhưng đấu trà vẫn được lưu truyền như một phong tục ở một số địa phương, trong đó, phong tục "Shirakubo no Ochako" ( 白久保のお茶講) ở thị trấn Nakanojo, tỉnh Gunma đã được công nhận là Di sản văn hóa dân gian phi vật thể quan trọng của Nhật Bản.
Ở những khu vực khác, sự kiện thi tài thẩm định trà cũng được tổ chức với quy mô toàn quốc bởi những người hoạt động trong ngành trà như các hợp tác xã nông nghiệp và hiệp hội thương gia trà.
Hiện nay, các sự kiện này không còn yếu tố cờ bạc nữa mà chỉ đơn thuần là hoạt động nhằm tăng cường cơ hội cho người dân tiếp xúc với trà Nhật Bản.
Luật đấu trà thay đổi tùy theo trường phái và mùa, nhưng về cơ bản, đây là trò chơi so sánh năm loại trà, bao gồm hai loại gyokuro (玉露) và ba loại sencha (煎茶) – được đặt tên theo "Hoa – Điểu – Phong – Nguyệt – Khách" (花・鳥・風・月・客), và đoán thương hiệu cũng như nơi xuất xứ của từng loại.
Đầu tiên, lá trà được lấy ra. Người chơi có thể nhìn, ngửi và nếm thử.
Tiếp theo, trà sẽ được phục vụ. Sau mỗi lần uống một loại trà, người chơi phải gắn thẻ tên loại trà mà mình nghĩ là đúng vào hộp.
Một khi đã bỏ vào, người chơi sẽ không thể thay đổi thẻ tên được nữa. Sau khi uống hết cả 5 loại trà, chiếc hộp sẽ được mở ra để kiểm tra đáp án. Toàn bộ quá trình này sẽ lặp lại 5 lần và thứ hạng được xác định dựa trên tổng số điểm.