Anime, manga và các trò chơi điện tử... là những nét văn hóa đại chúng đặc sắc từ nước Nhật đã trở nên phổ biến trên toàn cầu. Không ít lần, Nhật Bản đã đi trước thời đại, tiên phong với những xu hướng độc đáo, mới lạ và thành công trong việc biến chúng thành những hiện tượng quốc tế. Và VTuber chính là một ví dụ, xu hướng văn hóa này đang ngày càng phát triển và xâm chiếm thị trường thế giới trong thời đại công nghệ 4.0.
VTuber (ブイチューバー) là viết tắt của Virtual YouTuber, nghĩa là “YouTuber ảo”. Thuật ngữ này để chỉ người dùng sáng tạo nội dung trực tuyến sử dụng hình đại diện là nhân vật ảo được tạo bằng đồ họa máy tính và công nghệ ghi lại chuyển động trong quá trình stream đến người xem.
VTuber chủ yếu hoạt động trên các nền tảng stream và chia sẻ video như: TikTok, YouTube, Twitch, Bilibili, Niconico... Hầu hết VTuber là những YouTuber nói tiếng Nhật hoặc là những online streamer sử dụng thiết kế avatar lấy cảm hứng từ anime.
Cũng giống như YouTuber ngoài đời thực, các VTuber cũng làm vlog, chơi trò chơi điện tử và trò chuyện với người hâm mộ trên các ứng dụng mạng xã hội. Tất cả điều này có thể thực hiện được nhờ công nghệ chụp và theo dõi chuyển động cùng biểu cảm của người sử dụng sau hình đại diện, sau đó video đăng lên được áp dụng cho theo mô hình 2D hoặc 3D.
Sự nổi tiếng và thành công của thần tượng ảo tóc xanh ngọc Hatsune Miku và Vocaloid đã tạo tiền đề, giúp giới giải trí Nhật trông thấy tiềm năng tạo ra một hiện tượng văn hóa xung quanh người nổi tiếng ảo. Và từ đây mà ý tưởng về VTuber cũng dần được hình thành.
Năm 2011, Yamato Ami - một vlogger YouTube ảo người Nhật đã bắt đầu tạo các video có sử dụng hình đại diện CG (Computer Graphics - đồ họa máy tính). Thế nhưng ở thời điểm đó, phong cách này vẫn còn mới mẻ và ít người dùng theo đuổi, mãi đến năm 2016 với sự xuất hiện và “gây bão” của Kizuna AI thì VTuber mới dần thịnh hành.
Kizuna AI ra mắt lần đầu vào ngày 29/11/2016, được tạo ra bởi công ty sản xuất kỹ thuật số Activ8 và do Nozomi Kasuga lồng tiếng. Kizuna AI tự nhận là YouTuber ảo đầu tiên, cũng từ đây mà khái niệm về VTuber được đưa ra và dần trở nên phổ biến.
Kizuna AI sở hữu hai kênh YouTube là A.I.Channel và A.I.Games, vào cuối năm 2017, kênh A.I.Channel đã thu hút đến hơn 2 triệu lượt đăng ký chỉ trong 10 tháng. Sự nổi lên như cồn này đã làm dấy lên trào lưu, thu hút người dùng YouTube theo đuổi phong cách VTuber với số lượng lên đến 4.000 tài khoản vào năm 2018.
Thành công của Kizuna AI đã thúc đẩy xu hướng VTuber lên ngôi ở Nhật Bản và phát triển việc thành lập các cơ quan chuyên môn để quảng bá họ, bao gồm Hololive Production và Nijisanji.
Sau đó các VTuber nói tiếng nước ngoài đã gia tăng đột biến, đặc biệt là trong thời kỳ đại dịch Covid từ tháng 12/2019 trở đi. Việc người dân ở nhà tránh dịch cùng nhu cầu xem video tăng lên kéo theo VTuber cũng được dịp “nở rộ”, trở thành làn sóng giải trí mới lạ xâm chiếm toàn cầu.
VTuber có nhiều điểm tương đồng với thần tượng ảo Vocaloid và cũng được nhào nặn nên bởi nhiều công nghệ sử dụng trong Vocaloid. Một VTuber khi mới ra mắt đòi hỏi phải sở hữu tạo hình ấn tượng và có rất nhiều chương trình trên thị trường cho phép họ đạt được ngoại hình theo mong muốn, xây dựng avatar riêng thể hiện cá tính của bản thân.
Một trong những ứng dụng phổ biến nhất là VRoid Studio. Ứng dụng này cho phép người dùng tạo avatar tuỳ biến miễn phí và sử dụng công nghệ bắt chuyển động (motion-capture) theo từng hoạt động, biểu cảm của người dùng để chỉnh sửa avatar cho phù hợp.
Ngoài ra còn có phần mềm thay đổi giọng được nhiều VTuber sử dụng để điều chỉnh tông giọng cho phù hợp với từng hoàn cảnh, biểu đạt cảm xúc thông qua giọng nói để tạo tính chân thật, tương tác tốt hơn với người xem.
Vào đầu năm 2018, Anycolor Inc. (lúc đó là Ichikara) đã thành lập công ty VTuber Nijisanji. Phía Nijisanji đã phát hành trình công nghệ sử dụng mô hình Live2D và phát trực tiếp, tạo tương tác gần gũi, thân thiện như một cuộc trò chuyện thân mật giữa VTuber và khán giả thay vì đăng các video và clip đã chỉnh sửa như trước đây. Các buổi phát trực tiếp trên YouTube và Twitch đã trở thành nội dung VTuber tiêu biểu nhất.
Tuy là ảo nhưng VTuber vẫn đảm nhận nhiều vai trò và mang tầm ảnh hưởng lớn đến công chúng ở đời thực. VTuber sáng tạo nội dung như YouTuber thông thường với các hoạt động trực tuyến như: livestream, chơi game, trò chuyện, cover bài hát, tham gia các trào lưu đang nổi, quảng bá sản phẩm...
Thậm chí những VTuber nổi tiếng còn được xem như ngôi sao giải trí, trở thành đại sứ, gương mặt thương hiệu tham gia vào các sự kiện, chiến dịch quảng cáo quy mô lớn với lượng người hâm mộ đông đảo. Như Kizuna AI trở thành đại sứ quốc gia của Tổ chức Du lịch Nhật Bản hay Hiyori Ibara là VTuber phát thanh viên của tỉnh Ibaraki.
VTuber kiếm thu nhập chủ yếu thông qua việc nhận quyên góp từ người hâm mộ, lợi nhuận từ các ứng dụng mạng xã hội cũng như các khoản tài trợ để quảng cáo cho các sản phẩm xuất hiện trong video và doanh thu bán các sản phẩm mang thương hiệu của mình. Số tiền mà VTuber thu về vô cùng lớn, như Kiryu Coco đã kiếm được khoảng 85 triệu yên vào năm 2020.
VTuber bắt đầu “khởi nghiệp” từ Nhật Bản và dần lan rộng khắp thế giới, trở thành xu hướng tương lai của ngành công nghiệp nội dung. VTuber đã làm nên một cuộc “cách mạng” khi thay đổi diện mạo cùng cách thức hoạt động của YouTuber.
VTuber đã xâm nhập vào thị trường nước ngoài qua chiến lược kinh doanh của Hololive và Nijisanji với các chi nhánh ở Trung Quốc, Hàn Quốc, Indonesia và Ấn Độ; bên cạnh đó là nhiều cơ sở tập trung vào thị trường nói tiếng Anh. Điều này khiến số lượng YouTuber ảo ngày càng tăng lên, đến tháng 01/2020 “dân số” VTuber đã vượt quá con số 10.000. Sự phổ biến của các YouTube ảo còn tiếp tục tăng trên nền tảng Twitch, ứng dụng này còn thêm thẻ (tag) để mở rộng phạm vi hoạt động cho VTuber.
Giờ đây VTuber trở thành một xu hướng thịnh hành trong văn hoá đại chúng, xuất hiện khắp mọi nơi và mang tầm ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống tinh thần của con người. Việt Nam cũng “góp mặt” trong trào lưu này, như năm 2020 NIJIGEN VTuber Project là một dự án đào tạo và quản lý VTuber chuyên nghiệp đã được thành lập. Dự án này đã cho ra mắt hai VTuber Hibiki Du Ca và Akatsuki Ban Mai, khá được fan Việt yêu mến. Hay một số VTuber khác cũng tạo được tiếng vang và được chú ý đến như: Chiêm, Jortun Leventor...
VTuber dần trở thành một nét văn hóa đặc sắc và xâm chiếm thế giới tương tự như anime và manga. Tuy nhiên điều gì cũng có hai mặt, VTuber dẫu là hiện tượng, xu thế của thời đại công nghệ và là hình thức giải trí không thể thiếu với một bộ phận giới trẻ ngày nay, nó cũng ẩn chứa những góc khuất có liên quan đến “bạo lực mạng”.
Có những sự cố đã xảy ra khi các VTuber vô tình để lộ mặt thật và phải nhận lấy “gạch đá” từ cư dân mạng. Những video nội dung cũng không tránh khỏi sai sót hay làm dấy lên làn sóng tranh cãi dữ dội trên mạng xã hội. Nhiều VTuber phải nhận lấy sự “ném đá”, chỉ trích từ anti fan, như Mano Aloe đã phải giải nghệ chỉ sau hai tuần hoạt động do bị quấy rối trực tuyến. Mặc dù đã có những biện pháp liên quan đến pháp luật để bảo vệ và chống lại các thành phần gây rối nhưng thực trạng này vẫn còn tồn tại.
Dẫu vẫn còn nhiều vấn đề cần giải quyết nhưng không thể phủ nhận rằng VTuber đang là một ngành công nghiệp văn hóa “ăn nên làm ra” và thể hiện cho sự phát triển tương lai trong đời sống tinh thần của loài người khi lằn ranh giữa ảo với thực dần bị xóa nhòa.
Dưới đây là 5 VTuber có lượng người theo dõi cao nhất trên YouTube. Số liệu cập nhật vào ngày 27/03/2023.
4.300.000 người theo dõi
#1Gawr Gura là nữ VTuber Nhật trực thuộc Hololive Production, ra mắt ngày 13 tháng 9 năm 2020, hiện là YouTuber ảo sở hữu lượt theo dõi nhiều nhất, thu hút hơn 4 triệu đăng ký. Các buổi phát trực tiếp của Gura thường tập trung vào nội dung giải trí và chủ yếu bao gồm Let's Play (video quay lại màn hình chơi game), karaoke và trò chuyện với khán giả. Tại Nhật, nàng VTuber này còn được gọi là "Same-chan", nghĩa là cá mập.
3.050.000 người theo dõi
#2Kizuna AI - một nữ VTuber Nhật thường tự xưng là người máy có trí tuệ nhân tạo, điều hành hai kênh YouTube là A.I.Channel và A.I.Games. Kizuna bắt đầu đăng video lên kênh Youtube đầu tiên của mình – A.I Chanel vào ngày 29 tháng 11 năm 2016, đến tháng 3 năm 2017 thì mở thêm kênh A.I. Games để đăng tải những nội dung liên quan đến trò chơi điện tử.
2.340.000 người theo dõi
#3Houshou Marine là một cosplayer cướp biển và là một VTuber Nhật thuộc thế hệ thứ 3 của Hololive Production. Cô ra mắt vào ngày 11 tháng 8 năm 2019, thường được đồng nghiệp và khán giả gọi là “Senchou” nghĩa là thuyền trưởng. Nàng cướp biển xinh đẹp hiện có hơn 2 triệu người theo dõi trên YouTube, thuộc top những YouTuber ảo thành công nhất thời điểm hiện tại.
2.210.000 người theo dõi
#4Mori Calliope thường được gọi với cái tên Calli là một VTuber thuộc thế hệ nói tiếng Anh đầu tiên trực thuộc Hololive Production, được giới thiệu lần đầu vào ngày 8/9/2020 trên các kênh truyền thông của Hololive và phát sóng trực tiếp đầu tiên vào ngày 12/9/2020. Calli nổi tiếng với phong cách âm nhạc “thần chết”, điều này cũng được phản ánh qua cái tên “The Dead Beats” của fandom (nhóm người hâm mộ) của Calli.
2.190.000 người theo dõi
#5Usada Pekora cũng là một VTuber đến từ nhà Hololive, xuất hiện lần đầu ngày 7 tháng 7 năm 2019 trong 1 sự kiện karaoke cùng với các YouTuber ảo thế hệ thứ 3 khác của Hololive. Buổi phát sóng trực tiếp ra mắt ngày 17 tháng 7 năm 2019 của Pekora đã thu hút hơn 170 nghìn người theo dõi. Pekora sở hữu ngoại hình của một chú thỏ được nhân cách hóa theo phong cách anime.
