Nhật Bản và Brazil: Sợi dây liên kết từ những cuộc di cư

Những người nông dân gần như không có cách nào để nuôi sống gia đình ở nông thôn, họ buộc phải chuyển đến các thành phố lớn để tìm kiếm công ăn việc làm. Tuy nhiên, những nơi này rồi cũng trở nên đông đúc và ngày càng khan hiếm cơ hội.

Nhằm xoa dịu căng thẳng xã hội phát sinh từ vấn đề không có đất canh tác và nợ nần của lao động nông thôn, chính phủ Nhật Bản đã thi hành chính sách di dân. Từ những năm 1880, Nhật Bản đã khuyến khích người dân di cư thông qua thỏa thuận với chính phủ các nước.

Trong khi đó, tại Brazil, việc mở rộng các đồn điền cà phê – động lực chính của nền kinh tế quốc gia từ nửa sau thế kỷ 19 đến những năm 1920 đã làm nảy sinh nhu cầu về lực lượng lao động giá rẻ ở vùng nông thôn São Paulo. Tuy nhiên, với việc chế độ nô lệ được bãi bỏ hoàn toàn vào năm 1888, Brazil cần một lực lượng lao động mới nhằm thay thế những người nhập cư châu Phi, vốn là lực lượng lao động chính cho đến thời điểm đó. Lúc này, Brazil chấp nhận sử dụng lao động nhập cư từ châu Âu, bao gồm người Ý. Nhưng sau đó, dòng người nhập cư châu Âu ngày càng ít, chính quyền São Paulo đã đàm phán với Nhật Bản, ký kết một thỏa thuận xuyên quốc gia: tiếp nhận người lao động đến từ đất nước mặt trời mọc.

Cuộc di cư đến Brazil của người Nhật chính thức bắt đầu vào năm 1908. Vào ngày 28 tháng 4 năm 1908, con tàu Kasato Maru khởi hành từ Cảng Kobe, chở 781 người Nhật di cư đến Brazil theo hợp đồng lao động. Sau 52 ngày lênh đênh trên biển, nhóm người đã cập Cảng Santos ở Brazil, nơi cách São Paulo khoảng 60km về phía nam vào ngày 18 tháng 6 (về sau ngày 18/6 được lấy làm “Ngày nhập cư của người Nhật” ở Brazil với nhiều sự kiện kỷ niệm khác nhau được tổ chức).

Được biết, hầu hết những người theo tàu Kasato Maru đến Brazil là nông dân đến từ các tỉnh như Okinawa, Kagoshima và Kumamoto, trong đó có 186 phụ nữ, gồm 165 gia đình.

Ngôn ngữ chính thức của Brazil là tiếng Bồ Đào Nha, một ngôn ngữ có nguồn gốc từ tiếng Latinh, hoàn toàn khác xa với tiếng Nhật. Ngoại trừ một số ít người xuất thân từ giới trí thức, hầu hết người Nhật nhập cư vào Brazil không thể nói được tiếng Bồ Đào Nha.

Những người Nhật di cư kỳ vọng có thể nhanh chóng tích lũy đủ tiền bạc và trở về quê hương sau vài năm thay vì định cư lâu dài ở Brazil, tuy nhiên, sự thật là đồng lương họ kiếm được rất ít ỏi. Phần lớn những người nhập cư đầu tiên được gửi đến các trang trại cà phê và phải ở lại đây trong 5 năm, nhưng điều kiện làm việc tồi tệ đến mức nhiều người không thể tiếp tục mà đã trốn đi trong năm đầu.

Trong nhiều thập kỷ, nhóm người Brazil gốc Nhật bị cho là dân tộc không thể hòa nhập, còn người Nhật nhập cư chỉ là nguồn lao động dự trữ giá rẻ, được sử dụng trên các đồn điền cà phê. Người dân địa phương thậm chí còn tránh hết sức để không tiếp thu những ảnh hưởng văn hóa của cộng đồng Nikkei-jin.

Tuy nhiên, người Nhật trên đất Brazil đã có thể vượt qua những khó khăn trong nhiều năm và cải thiện đáng kể cuộc sống của mình nhờ chăm chỉ học tập và làm việc, điều này được tạo điều kiện thuận lợi nhờ sự tham gia của chính phủ Nhật Bản vào quá trình di cư. Cùng với đó, hình ảnh những người nông dân cần cù đến giúp Brazil phát triển đất nước và ngành nông nghiệp đã góp phần xóa đi sự thiếu tin tưởng của người dân bản địa và tạo dựng hình ảnh tích cực về người Nhật.

Vào những năm 1970, Nhật Bản vươn lên trở thành một trong những quốc gia giàu có, hiện đại và tiến bộ nhất thế giới. Trong cùng thời kỳ, người Brazil gốc Nhật cũng đạt được những thành công to lớn về mặt văn hóa, kinh tế và có lẽ là nhóm người nhập cư đạt được tiến bộ nhanh nhất ở Brazil. Những thành tựu trên đã mang lại uy tín trong xã hội Brazil cho những người gốc Nhật thế hệ tiếp theo, trái ngược hoàn toàn với sự phân biệt đối xử mà những người nhập cư đầu tiên phải chịu đựng.

Tờ báo địa phương Gazeta do Povo cho biết, hậu duệ của người Nhật ở Brazil thường chăm học, kỷ luật, học giỏi, có thể dễ dàng vượt qua kỳ thi tuyển sinh đại học và có niềm đam mê lớn với ngành khoa học. Theo một cuộc khảo sát năm 2009 được thực hiện dựa trên dữ liệu từ Đại học São Paulo và Đại học Quốc gia Paulista, mặc dù người Brazil gốc Nhật thế hệ sau chỉ chiếm 1,2% dân số thành phố São Paulo và chiếm chưa đến 4% số người đăng ký tham gia kỳ thi tuyển sinh nhưng khoảng 15% trong số họ được chấp thuận vào trường. Một cuộc khảo sát năm 2017 cho thấy người Brazil gốc Nhật là nhóm giàu có nhất ở Brazil.