Doctor Yellow: Đoàn tàu "gìn giữ sức khỏe" cho mạng lưới shinkansen của Nhật Bản

Doctor Yellow - “bác sĩ” của mạng lưới shinkansen

Doctor Yellow (tiếng Nhật: ドクターイエロー) là tên gọi chung của loạt tàu thử nghiệm tốc độ cao thường hoạt động trên các tuyến Tokaido Shinkansen của JR Central và Sanyo Shinkansen của JR West từ Tokyo đến Hakata (Fukuoka).

Có lẽ nhiều người khi nghe đến “doctor” sẽ nhầm tưởng rằng, loạt tàu này được sử dụng cho các mục đích y tế như chuyên chở bệnh nhân. Tuy nhiên, trên thực tế, nhiệm vụ của Doctor Yellow là kiểm tra tình trạng đường ray và cơ sở hạ tầng trên các tuyến đường sắt nói trên.

Vậy tại sao Doctor Yellow lại có màu vàng? Màu sắc này khiến đoàn tàu trở nên nổi bật hơn vào ban đêm, đồng thời giúp hành khách dễ dàng phân biệt nó với các tàu chở khách thông thường và không tìm cách lên tàu.

Bên trong một đoàn tàu “chẩn đoán”

Là phương tiện nhanh nhất hoạt động trên mạng lưới tàu siêu tốc shinkansen, Doctor Yellow có thể đạt tốc độ tối đa lên tới 443km/h để thực hiện nhiệm vụ chẩn đoán sự bằng phẳng và tính ổn định của đường ray khổ tiêu chuẩn dùng cho tàu shinkansen.

Doctor Yellow ngắn hơn hầu hết các đoàn tàu shinkansen thông thường, chỉ bao gồm 7 toa tàu, trên đó chứa các thiết bị giám sát tinh vi giúp phân tích sự thẳng hàng của đường ray và mức độ mài mòn của dây dẫn trên không.

Thông thường, đoàn tàu chở theo một đội ngũ 9 người, bao gồm 2 lái tàu, 3 kĩ thuật viên đường ray và 4 công nhân để phân tích các vấn đề liên quan đến điện, theo dõi dữ liệu thu thập được từ thiết bị giám sát và chuyển tiếp thông tin đến đội bảo trì trong trường hợp cần khắc phục sự cố. Đoàn tàu được trang bị hệ thống GPS, thiết bị đo laser và thuật toán khớp bản đồ, giúp xác định chính xác vị trí các lỗi trên đường ray.

Ngoài ra, nếu động đất xảy ra ở Nhật Bản hoặc có báo cáo rung động bất thường trên một đoạn đường ray shinkansen, một đoàn tàu Doctor Yellow sẽ ngay lập tức được điều động đến khu vực đó để kiểm tra độ an toàn.

Trước đây, vào đầu thập niên 70, để kiểm tra tuyến Tokaido, Doctor Yellow phải mất đến 4 ngày. Vì lí do này, các cuộc kiểm tra phải được thực hiện từng đoạn một và tiến hành hoàn toàn vào ban đêm để không cản trở các hoạt động bình thường. Đoàn tàu phải di chuyển chậm và nhiều điểm kiểm tra chỉ có thể thực hiện bằng mắt người, nên lẽ dĩ nhiên, việc phát hiện ra các điểm có vấn đề không phải chuyện dễ dàng.

Ngày nay, nhờ vào các kĩ thuật công nghệ hiện đại, Doctor Yellow không chỉ có thể hoạt động cả ngày lẫn đêm mà còn cần ít thanh tra viên hơn và có thể ghi lại hành trình của mình - thuận tiện cho việc xem xét kĩ hơn. Quan trọng nhất, đoàn tàu có thể di chuyển với tốc độ tương đương với một tàu shinkansen thông thường trong khi thực hiện các vòng chạy, nghĩa là nó sẽ không làm ảnh hưởng đến lịch trình đi lại.

Các thế hệ của Doctor Yellow

Thế hệ tàu Doctor Yellow đầu tiên đi vào hoạt động vào năm 1964, cùng năm mà tuyến Tokaido Shinkansen bắt đầu vận hành. Lúc này, các toa tàu đã được sơn màu đặc trưng để dễ nhìn thấy vào ban đêm.

Thế hệ thứ hai, dựa trên dòng Shinkansen 0, được giới thiệu vào năm 1974. Tàu có thể thực hiện kiểm tra ở tốc độ 210 km/h, bằng với tốc độ di chuyển của tàu siêu tốc thương mại vào thời điểm đó.

Thế hệ thứ ba (T4, T5) dựa trên dòng 700. Chúng thực hiện chuyến đi khứ hồi 2 ngày giữa các ga Tokyo và Hakata, với quãng đường xấp xỉ 1.100 km, cứ khoảng 10 ngày một lần.

Đoàn tàu hạnh phúc

Doctor Yellow là đoàn tàu thực hiện nhiệm vụ đặc biệt, vì vậy lịch trình hoạt động của nó không được các công ty đường sắt công khai, nghĩa là không ai biết chắc chắn thời điểm đoàn tàu màu vàng sẽ xuất hiện.

Chính điều này đã khiến Doctor Yellow trở nên bí ẩn và được gọi là “đoàn tàu hạnh phúc”. Nhiều người tin rằng, việc vô tình bắt gặp đoàn tàu màu vàng tươi tắn lao vút qua là một điều may mắn hiếm thấy. Thậm chí nhiều người đam mê tàu hỏa ở Nhật Bản (được gọi là densha otaku/電車オタク trong tiếng Nhật) coi việc “săn tìm” Doctor Yellow là một bộ môn thể thao.

Doctor Yellow nghỉ hưu

Sau thời gian dài thực hiện nhiệm vụ đảm bảo an toàn cho các tuyến đường sắt, các toa tàu đã trở nên cũ kĩ, đoàn tàu Doctor Yellow T4 của Công ty Đường sắt miền Trung Nhật Bản JR Central đã chính thức nghỉ hưu vào cuối tháng 1 năm 2025.

Vào ngày 28 và 29 tháng 1, đoàn tàu đã khởi hành với dòng chữ "ありがとう” (arigatou, nghĩa là “cảm ơn”) được trang trí trên cửa sổ và hoàn thành chặng đường cuối cùng một cách an toàn. Phiên bản tàu T4 sẽ được trưng bày tại bảo tàng đường sắt JR Central ở Nagoya từ khoảng tháng 6 năm 2025.

Thay thế cho Doctor Yellow, JR Central sẽ sử dụng tàu Shinkansen chở khách N700S Series được tích hợp thêm các thiết bị kiểm tra và quan sát.

Đoàn tàu còn lại (T5) thuộc sở hữu của Công ty Đường Sắt Tây Nhật Bản JR West, dự kiến sẽ kết thúc nhiệm vụ kiểm tra sau năm 2027.